Kategoriler
Faydalı Bilgiler Kültür/Sanat

Atatürk Zamanında Ölçü Birimlerinde Yapılan Değişiklikler

Ağırlık ve Uzunluk Ölçülerinde Yapılan Değişiklikler

Osmanlı zamanında kullanılan uzunluk ölçüleri genellikle endaze, parmak, arşın, adım, ayak ve kulaç olarak sıralanabilir.Osmanlı döneminde 60 cm. veya 65.cm uzunluğa eşit olan endaze, parmak ucundan omuza kadar uzunluğu ifade eden ve ortalama 75,8 cm. kabul edilen arşın ile adım, ayak, kulaç gibi uzunluk ölçüleri kullanılıyordu39. Bu ölçüler standart ölçüler değildi. Hele adım, ayak, kulaç gibi ölçülerle sıhhatli bir iş yapmak hiç mümkün değildi. Bunların yerine 26 Mart 1931 tarih ve 1782 sayılı kanunla modern dünyanın kullandığı metre sistemi kabul edilmiştir. Artık uzunluk ölçümü milimetre, santimetre, desimetre, metre, dekametre, hektometre, kilometre ile ifade edilecektir40.

Sponsorlu Bağlantılar

Osmanlı zamanında kullanılan ağırlık birimi ise en yaygın itibari ile dirhemdi.Ağırlık ölçülerine gelince bu gurubun temel birimi dirhem idi. Dirhem Mısır’da 3,0889 gram, İstanbul’da 3.207 gram idi. 400 dirhem bir okkayı oluşturuyordu. İstanbul için bir okka 1,282 gram ağırlığı ifade etmekte idi. Diğer şehirlerde okkada küçük farklılıklar görülebiliyordu. Okka yerine vakiyye ve kıyye tabirleri de kullanılıyordu. 44 okka bir kantarı, 4 kantar da bir çekiyi ifade etmekte idi ki, bu hesaba göre, 1 kantar 56,408, 1 çeki de 225,632 kilograma karşılık geliyordu. Ancak sonradan 195 okka yani 250 kilogram 1 çeki denildi. Bir başka ağırlık ölçüsü olan batman ise aynı zamanda yüzey ölçüsü olarak da kullanılmış, farklı ülkelerde farklı zamanlarda farklı standartları ifade etmiştir. Altın ve kıymetli taşların ölçümünde kullanılan temel birim ise de kırattır. Kıratın alt ve üst birimleri ve bunların birbirlerine oranları şu şekildedir. 1 3/7 (Bir tam üç bolü yedi) dirhem bir miskali oluşturur. Miskalin 1/4’üne denk, dengin 1/4’üne kırat, kıratın 1/4’üne buğday, buğdayın 1/4’üne fitil, fitilin 1/ 2’sine nakir, nakirin 1/2’sine kıtmir, kıtmirin 1/2’sine zerre denilirdi41.

1782 sayılı kanun ağırlık ölçülerinde de batı standartlarını hakim kılmıştır. Artık ülke içinde ve dışındaki alış-verişlerde miligramdan tona kadar uzanan modern dünyanın ölçü sistemi esas alınacaktır. Kuyumculukta ise yeni şekli ile 2 desigram ağırlığa tekabül eden kırat da kullanılabilecektir42.

Hacim ölçüleri ile tartılan hububat cinsi ticari emtiada ise kile, şinik, tas, ölçek vb. ölçü birimleri kullanılmakta idi. Bu ölçümlerin kendi içerisinde bile tutarlılıkları yoktu. İstanbul kilesi ortalama 25 kilo, ibrail kilesi 100 kilo idi. Kilenin küsuratına kutu denilirdi. 8 kutu 1 İstanbul kilesini teşkil ederdi. Kilenin 1/4’üne de şinik adı verilirdi43. 26 Mart 1931 tarihli kanunla sıvı maddelerin hacim ölçümlerinde litre sistemi getirilmiştir. Bu sistemde mililitreden kilo litreye kadar uzanan bir dereceleme sistemi mevcuttur. Katı ve gaz maddelerin hacimlerinin ölçülmesinde ise milimetreküpten kilometreküpe kadar uzanan bir sistem getirilmiştir44.

Osmanlı Devleti’nde tarla, bahçe gibi arazilerin yüzey ölçümünde dönüm ve çiftlik tabirleri kullanılmıştır. Bir çiftlik arazi verim durumuna göre 60 ile 150 dönüm arasında değişebiliyordu. Dönüm adım hesabı ile tespit edilirdi. Orta adımlarla eni ve boyu 40 adım olan araziye dönüm denilirdi45. Ölçüler kanunu ile yüzey ölçüsü olarak metrekareden kilometrekareye kadar uzanan bir sistem getirilmiştir46.

Ölçülerde değişiklik geç kalınmış bir düzenleme idi. Gelişen dünyada çok önceleri bu uygulamaya geçmek gerekiyordu. Nitekim, kanun çıkmadan üç yıl önce Bursa belediyesi belediye sınırları dahilinde metre cinsinden ölçülerin kullanılması mecburiyetini getirmişti47. Ölçüler kanunu sayesinde ülke içerisinde ölçülerle birlik sağlandığı gibi dış ticaret de kolaylaşmıştır. Genellikle bu yeni sistem halkımız tarafından kabul görmüştür. Ancak kırsal kesimde hâlâ teneke ile tahıl tartmak, bidon ile süt satmak, arşın ile kumaş ölçmek gibi uygulamaların devam ettiği görülmektedir. Bunda insanların kültür eksikliği, önemsememe ve alışkanlıklarını bırakamamalarının da rolü vardır. Ayrıca, kolaycılık ve ekonomik sıkıntılar da bunda önemli bir etkendir. Zira, herkes her yerde bu ölçü aletlerini kolayca elde edememektedir. Ücretsiz ve temini kolay ilkel ölçü birimleri tercih edilebilmektedir. Ancak, halkın okuma-yazma oranı, kültür seviyesi ve ekonomik düzeyi yükseldikçe bu tür uygulamalar azalacaktır.

Ölçülerde Yapılan Yenilikler ve Değişiklikler

Tarih: 1 Nisan 1931

  • Ülkede ağırlık ve uzunluk ölçülerinde tek bir sistemin uygulanmasını sağlamak ve uluslararası ticari ilişkileri kolaylaştırmak için;
  • Arşın, endaze, okka, çeki gibi hem belirli olmayan hem de bölgelere göre değişen eski ölçüler kaldırılmış,
  • Onlu sisteme uygun, metre ve kilogram gibi uzunluk ve ağırlık ölçüleri kabul edilmiştir.

Takvimde Yapılan Yenilikler ve Değişiklikler

Tarih: 1925-1935

  • Uluslararası ilişkilerde karışıklığı önlemek için;
  • Hicri ve Rumi takvim kaldırılmış, Miladi takvim kabul edilmiş,
  • Alaturka saat yerine uluslararası saat kabul edilmiş,
  • Hafta tatili olarak kabul edilen cuma yerine, pazar günü resmi hafta tatili günü olmuştur.

Eski Ağırlık Ölçü Aletleri ve Birimleri

Eskiden kullanılan ölçü aletlerinde olan Ağırlık ölçü birimlerinin aşağıda tam listesini görebilirsiniz.Eskiden kullanılan fakat günümüzde yerini son model teknolojik Ağırlık ölçü aletlerine bırakan bu alan ölçü aletlerinden bazıları ise günümüzde hala telaffuz edilmektedir.

http://i39.tinypic.com/ka4k2b.gif

Eski Ağırlık Ölçü Birimleri;

1 okka (kıyye) = 400 dirhem = 1282,945 gr (1280 gr)
6 kıyye = 1 batman = 7,544 kg
44 kıyye = 1 kantar = 100 ludre = 56,320 kg
4 kantar = 1 çeki = 176 kıyye = 225,798 kg
1 kg = 312,5 dirhem = 0,781257 kıyye (okka)
1 kg = 0 okka + 311 dirhem + 12,5225 kırat
1 tonilato = 1000 kg = 4 çeki + 1 kantar + 37,4 okka
1 tonilato = 17 kantar + 31 okka + 183 dirhem
1,5 dirhem = 1 miskal = 4,8 gr
1 dirhem = 4 dünük = 3,2 gr
1 dünük = 4 kırat
1 kırat = 4 bakray = 1/24 misgal
1 bakray = 4 fitil
1 fitil = 2 nekir
1 nekir = 2 kıtmir
1 kıtmir = 2 zerre

Eski Alan Ölçü Aletleri ve Birimleri

Eskiden kullanılan fakat günümüzde yerini son model teknolojik alan ölçü aletlerine bırakan bu alan ölçü aletlerinden bazıları ise günümüzde bazı kesimlerce kullanılmaktadır.Bunun en büyük örneği Dönüm birimidir.

Eski Alan Ölçü Birimleri;

1 arşın (zirai) ²= 0,57417 m²= 4 ayak²
1 dönüm (yeni) = 2500 m²
1 dönüm (büyük) = 2720 m²
1 dönüm (atik) = 4 evlek = 1600 zirai² = 918,672 m² (bir kenarı 40 arşın (zirai) olan kare)
1 atik evlek = 400 arşın²= 229,668 m²
1 yeni evlek = 100 m²
1 cerip = 3600 zirai²= 2067,012 m²
1 ayak² = 144 parmak²= 0,14354 m²
1 parmak² = 144 hat²= 0,00099751 m²
1 hat² = 144 nokta²= 0,000006927 m²
1 çarşı arşın² = 0,46240 m²
1 urup² = 0,007225 m²
1 kirah² = 0,0018062 m²
1 endaze² = 0,422500 m²
1 urup² = 0,0066015 m²
1 kirah² = 0,0016504 m²

Alan Ölçü Birimlerinde Ters Dönüşümler;

1 m² = 1,740450 zirai²= 1 zirai²+ 426 parmak² + 71,89 hat²
1 m² = 2,162629 çarşı arşın² + 2 arşın² + 10 rubu² + 1,63 kirah²
1 m² = 2,366887 endaze² + 2 endaze² + 23 rubu² + 1,9 kirah²
1 ar = 0,1087781 dönüm = 174 zirai² + 25 parmak² + 133,24 hat²

Kullanılkları Yere Göre Değişen Alan Ölçü Birimleri;

Afyon

1 dönüm 2000,00 m²
1 satraç 0,57417 m²

Ankara

1 mucur 32,3544 m² Karapınar 1 çiftçi dönümü 2500,00 m²
1 şinik 129,1883 m² 1 yeni dönüm 2025,00 m²
1 yarım 516,753 m² 1 hükümetdönümü 1000,00 m²

Aydın

1 satraç 0,57417 m² K.Maraş
1 çiftlik 3000,00 m²
Arhavi
1 kıye 150,00 m² Kelkit 1 kile 918,672 m²

Bursa

1 muzur 4643,36 m² Niksar 1/2 tenekebuğday 1300,00 m²
Çumra 1 dönüm 2500,00 m² Reşadiye
1 kil 2067,75 m²
1 havayi 17 litre 1 kot 459,00 m²

Elazığ

1 kot 57,417 m² 1 evlek 229,75 m²
1 ölçek=4 kot 229,668 m² Samsun
1 kil 918,672 m²
1 urub (rubu) 918,672 m² Çarşamba
1 kesim 2765,0 m²
1 kil 3674,688 m² 1 kesim 2025,0 m²
Eskişehir
1 araba ot 4-6 dönüm Terme
1 kesim 3600,00 m²

Erzurum

1 batman 459,336 m² Alaçam 1 kabak 8000,00 m²

Ermenek

1 kutu 4,5-5 kg Sivas
1 ölçek 918,672 m²

Gaziantep

1 kile 160-170 kg 1 evlek 229,668 m²
1 timin 1/8 kile 1 kile 12861,408 m²

Giresun

1 kod 1500,00 m² Tokat
1 rublağ 1837,344 m²
1 kıye 2500,00 m² Trabzon
1 kot 1200,00 m²
1 karış 20 cm² Ş.Urfa
1 timin 1837,344 m²
Hadim 1 mandal 30-40 m² 1 kile 14698,752 m²
1 evlek 250,00 m² 1 ölçek 918,672 m²
1 dönüm 1435,4247 m² Yozgat
1 kile 918,672 m²

İstanbul

1 kile 1837,344 m² 1 çerik 150,00 m²
1 müd 36746,88 m²

Eski Alan Ölçü Aletleri ve Birimleri

Eski osmanlı zamanında kullanılan alan ölçü aletleri ve birimleri zamanla yerini günümüzde kullanılan teknolojik  ölçü aleti ve birimlerine yerini bıraktı.Bu değişikliğin en büyük sebebi ise oeski ölçü aletlerinin yetersiz kalması ve ihtiyaçlara artık cevap veremiyor olmasıydı.

Eski Alan Ölçüleri

  • arşın
  • dönüm
  • atik evlek
  • yeni evlek
  • cerip
  • ayak
  • parmak
  • hat
  • urup
  • kirah
  • endâze
  • urup

Eski Alan Ölçü Dönüşümleri

  • 1 arşın (zirai)² = 0,57417 m² = 4 ayak²
  • 1 dönüm (yeni) = 2500 m²
  • 1 dönüm (büyük) = 2720 m²
  • 1 dönüm (atik) = 4 evlek = 1600 zirai² = 918,672 m² (bir kenarı 40 arşın (zirai) olan kare)
  • 1 atik evlek = 400 arşın² = 229,668 m²
  • 1 yeni evlek = 100 m²
  • 1 cerip = 3600 zirai² = 2067,012 m²
  • 1 ayak² = 144 parmak² = 0,14354 m²
  • 1 parmak² = 144 hat² = 0,00099751 m²
  • 1 hat² = 144 nokta² = 0,000006927 m² ” 1 çarşı arşın² = 0,46240 m²
  • 1 urup² = 0,007225 m²
  • 1 kirah² = 0,0018062 m²
  • 1 endâze² = 0,422500 m²
  • 1 urup² = 0,0066015 m²

Eski Uzunluk Ölçü Alaetleri ve Birimleri

Eskiden kullanılan ölçü aletlerinde olan uzunluk ölçü birimlerinin aşağıda tam listesini görebilirsiniz.Yol sokak ve bina yüksekliği gibi uzunlukların ölçümünde kullanılan bu aletler şimdi yerini teknolojik ölçü aletlerine bırakmış durumda.

Yol, Sokak Uzunluğu, Bina Yüksekliği (vb.) ölçmek için belirlenen ölçü birimleri;

1 parmak = 12 hat = 0,03157 m
1 hat = 12 nokta = 0,00263 m
1 nokta = 0,00022 m
1 kulaç = 2,5 zirai =1,895 m (ip boyu, su derinliği, kuyu derinliği vb. için)
1 kara mili = 2500 zirai = 1895 m (kara yolculuğundaki mesafeler için)
1 fersah = 3 mil = 7500 zirai = 5685 m
1 berid (menzil) = 4 fersah = 12 mil = 30900 arşın = 22740 m
1 merhale = 2 berid = 45480 m
1 çarşı arşını = 8 rubu (urup) = 0,680 m (kumaş için)
1 rubu = 2 kirah = 0,085 m
1 kirah = 0,0425 m
1 endaze = 8 rubu (urup) = 0,650 m

Uzunluk ölçü birimlerinde ters dönüşümler:

1 m = 1,319261 zirai = 1 zirai + 7 parmak + 7 hat + 10,8 nokta = 31,656 parmak
1 m = 0,5130740 kulaç = 3 ayak + 11,296 hat
1 km = 0,5276 mil
1 m = 1,470588 arşın = 1 arşın + 3 rubu +1,5 kirah
1 m = 1,538462 endaze = 1 endaze + 4 rubu + 0,6 kirah

Sponsorlu Bağlantılar

“Atatürk Zamanında Ölçü Birimlerinde Yapılan Değişiklikler” için 15 yanıt

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

RenkliNOT