Endoplazmik Retikulum
Ökaryotik hücrelerde endoplazmik retikulum (ER) önemli bir organeldir. Proteinlerin ve lipidlerin üretiminde, işlenmesinde ve taşınmasında önemli bir rol oynamaktadır. ER, zar ve lizozomlar, sekresyonlu veziküller, Golgi cisimciği, hücre zarı ve bitki hücresi kofulları gibi birçok diğer hücre bileşeni için transmembran proteinler (TP) ve lipitler üretir. Üzerinden ribozom taşıyıp taşımamasına göre iki kısma ayrılır. Granüllü ve granülsüz endoplazmik restikulum olarak isimlendirilir.
Endoplazmik Retikulum Görevi
- Proteinlerin ve lipidlerin üretiminde, işlenmesinde ve taşınmasında görevlidir. Bir nevi paketleme ve taşıma görevi yapar. ER, proteinleri ve lipitleri sentezler.
- Çekirdek zarı oluşumunda görevlidir.
- Sitoplazma ile birlikte hücreye desteklik verir.
- Hücrelerdeki maddelerin depolanmasında görev üstlenir.
- Bazı lökositlerde (beyaz kan hücreleri) granüllü ER, antikor üretir.
- Pankreas hücrelerinde granüllü ER, insülini üretir.
- Karaciğer hücrelerinde granülsüz ER, bazı bileşiklerin detoksifikasyonuna yardımcı olan enzimler üretir.
- Kaslardaki granülsüz ER, kas hücrelerinin kasılmasına yardımcı olur ve beyin hücrelerinde erkek ve dişi hormonlarını sentezler.
Endoplazmik Retikulum Yapısı ve Özellikleri
Endoplazmik retikulum, bitki ve hayvan hücrelerinde çeşitli fonksiyonlara hizmet eden tübüller ve yassı kese ağlarından oluşur. ER’un hem yapı ve hemde fonksiyon bakımında iki farklı bölgeye sahiptir. Zarın sitoplazmik tarafına bağlanan ribozomlara sahip olduğu için, bu bölge granüllü (pürüzlü) ER olarak adlandırılır. Diğer bölgeye granülsüz (pürüzsüz) ER adı verilir, çünkü bağlı ribozomlardan yoksundur. Tipik olarak granülsüz ER bir tübül ağı ve granüllü ER ise düzleştirilmiş keseler serisidir.
ER’nin içindeki boşluğa lümen denir. ER, hücre zarından sitoplazmaya uzanan ve çekirdek zarı ile kesintisiz bir bağlantı oluşturan çok geniş alandır. ER, çekirdek zarı ile bağlandığından, ER’nin lümeni ve çekirdek zarı içindeki boşluk aynı bölmenin bir parçasıdır.
Granüllü Endoplazmik Retikulum
Granüllü endoplazmik retikulum zarlar ve salgı proteinleri üretir. Granüllü ER’a yapışan ribozomlar, çeviri işlemi ile proteinleri sentezler. Bazı lökositlerde (beyaz kan hücreleri) granüllü ER, antikor üretir. Pankreas hücrelerinde granüllü ER, insülini üretir. Granüllü ve granülsüz ER genelde birbirine bağlıdır ve granüllü ER ile yapılan proteinler ve zarlar granülsüz ER’a taşınarak başka bölgelere aktarılırlar. Bazı proteinler, özel taşıma vesikülleri ile Golgi cihazına gönderilir. Proteinler Golgi’de modifiye edildikten sonra, hücre içindeki uygun yerlerine taşınır veya hücre dışına egzositoz yoluyla gönderilirler.
Granülsüz Endoplazmik Retikulum
Granülsüz ER, karbonhidrat ve lipid sentezi gibi geniş bir fonksiyon yelpazesine sahiptir. Fosfolipidler ve kolestrol gibi lipidler hücre zarlarının yapımı için gereklidir. Granülsüz ER, aynı zamanda ER ürünlerini çeşitli bölgelere taşıyan veziküller için geçici bir alan olarak hizmet eder. Karaciğer hücrelerinde granülsüz ER, bazı bileşiklerin detoksifikasyonuna yardımcı olan enzimler üretir. Kaslardaki granülsüz ER, kas hücrelerinin kasılmasına yardımcı olur ve beyin hücrelerinde erkek ve dişi hormonlarını sentezler.