Kısaca Ribozomlar
İki ana hücre türü vardır: prokaryotik ve ökaryotik hücreler. Ribozomlar, RNA ve proteinlerden oluşan hücre organelleridir. Hücrenin proteinlerini bir araya getirmekle yükümlüdürler. Belirli bir hücrenin protein üretim seviyesine bağlı olarak, ribozomlar milyonlarca olabilir.
RNA ve proteinlerden oluşan ribozomlar, protein oluşumundan sorumludur. Kabaca endoplazmik retikulumda bağlı olarak veya sitoplazmada serbest olarak bulunabilirler.
Ribozomların Özellikleri ve Yapısı
Ribozomlar tipik olarak iki alt birimden oluşur: büyük bir altbirim ve küçük bir altbirim.
Ribozomal altbirimler çekirdekçikte sentezlenir ve çekirdek zarlarından çekirdek gözenekleri vasıtasıyla sitoplazmaya geçer. Protein sentezi sırasında ribozom haberci RNA’ya (mRNA) bağlandığında bu iki alt birimler bir araya gelir. Ribozomlar, başka bir RNA molekülü olan taşıyıcı RNA (tRNA) ile birlikte mRNA’daki proteini kodlayan genlerin proteinlere dönüştürülmesine yardımcı olur. Ribozomlar, fonksiyonel protein haline gelmeden önce modifiye edilmiş polipeptit zincirleri oluşturmak üzere amino asitleri birbirine bağlar.
Hücredeki Yeri
Bir ökaryotik hücre içerisinde genellikle ribozomların bulunduğu iki yer vardır: sitoplazmada serbest olarak ve endoplazmik retikuluma bağlı olarak. Bu ribozomlara sırasıyla serbest ribozomlar ve bağlı ribozomlar denir. Her iki durumda da, ribozomlar genellikle protein sentezi sırasında polizomlar veya poliribozomlar diye adlandırılan agrega oluştururlar. Poliribozomlar, protein sentezi sırasında bir mRNA molekülüne bağlanan ribozom kümeleridir.
Bu, bir proteinin birden fazla kopyasının tek bir mRNA molekülünden aynı anda sentezlenmesini sağlar.
Serbest ribozomlar, genellikle, sitoplazmada (sitoplazmanın akışkan bileşeni) işlev gören proteinleri üretirken, bağlı ribozomlar genellikle hücreden çıkan veya hücre zarlarında bulunan proteinleri üretir. İlginçtir ki, serbest ribozomlar ve bağlanmış ribozomlar birbirlerinin yerine kullanılabilirler ve hücre sayılarını metabolik ihtiyaçlara göre değiştirebilirler.
Ökaryotik organizmalardaki mitokondri ve kloroplastlar gibi organeller kendi ribozomlarına sahiptirler. Bu organellerin içindeki ribozomlar, boyut bakımından bakterilerde bulunan ribozomlara daha çok benzemektedir. Mitokondri ve kloroplastlardaki ribozomları içeren alt birimler, hücrenin geri kalan kısmında bulunan ribozomların alt birimlerinden daha küçüktür.
Ribozomlar ve Protein Sentezi
Protein sentezi transkripsiyon ve translasyon süreçleri ile oluşur. Transkripsiyonda, DNA içerisindeki genetik kod, haberci RNA (mRNA) olarak bilinen kodun bir RNA versiyonuna kopyalanır. Çeviride, bir polipeptit zinciri olarak da adlandırılan büyüyen bir amino asit zinciri üretilir. Ribozomlar, bir polipeptit zinciri üretmek için mRNA’yı çevirir ve amino asitleri birbirine bağlar. Polipeptit zinciri sonunda işlev gören bir protein haline gelir. Proteinler hemen hemen tüm hücre fonksiyonlarında yer aldıkları için hücrelerimizde çok önemli biyolojik polimerlerdir.
Ribozomların Görevleri
- En genel manada hücrede protein oluşumundan sorumludurlar.
- Protein ve enzim sentezler.
- Protein sentezi sırasında polizomlar veya poliribozomlar diye adlandırılan agrega oluştururlar.
- Ribozomlar, fonksiyonel protein haline gelmeden önce modifiye edilmiş polipeptit zincirleri oluşturmak üzere amino asitleri birbirine bağlar.