İsim Tamlaması Nedir? Kaça Ayrılır?

İsim Tamlaması Nedir?

Bu yazımızda Türkçe derslerinde sürekli karşımıza çıkan konulardan birisini ele alıyoruz. İsim tamlaması konusuna eksikleiniz varsa aşağıdaki aşağıda iki farklı kaynaktan derlediğimiz bilgiler faydalı olacaktır…

İsim Tamlaması: Aralarında anlam ilgisi bulunan, iki veya daha çok isimden meydana gelen söz gruplarına İSİM TAMLAMASI denir.
İsim tamlamalarında birinci isim tamlayan, ikinci isim tamlanandır. Tamlayan veya tamlanan ek alma durumuna göre isim tamlamaları dörde ayrılır:

1. Takısız İsim Tamlaması

Bir tamlamada tamlayan ve tamlanan isim veya isim soylu kelime ek almazsa takısız tamlama oluşur.

2. Belirtisiz İsim Tamlaması

Bir isim tamlamasında tamlayan ek almaz, tamlanan ek alırsa belirtisiz isim tamlaması meydana gelir.

3. Belirtili İsim Tamlaması

Tamlayanla tamlananın ek aldığı isim tamlamalarına belirtili isim tamlaması denir.

4. Zincirleme İsim Tamlaması

İkiden fazla ismin anlamca birbirini tamamlarken oluşturdukları tamlamalardır.

İSİM TAMLAMALARI (farklı kaynaktan)

Bir ismin anlamca daha iyi belirtilebilmesi için, başka bir isimden yardım alarak birlikte kullanılmasına isim tamlaması denir.
İsim tamlamalarında birnci isim tamlayan ( belirten ), ikinci isim ise tamlanan ( belirtilen ) adını alır.

ÖRNEK:
Çocuğun bisikleti
Tamlayan    Tamlanan

Çocuk maması
Tamlayan   Tamlanan

Tahta oyuncak
Tamlayan   Tamlanan

Dört çeşit isim tamlaması vardır.

1. Belirtili isim tamlaması:
Belirtili isim tamlamalrında birinci isim, ikinci ismin ( varlığın adı ) kime, neye ait olduğunu olduğunu gösterir.

Tamlayan isim : “ -in, -ın, -ün, -un ” eklerinden birini alır.
Tamlanan isim : “ -i, -ı, -ü, -u ”   eklerinden birini alır.

ÖRNEK ( 1 ): Okulun bahçesi »»»»» bahçenin, okula ait olduğunu belirtir.

-un »»»»» tamlayan eki
-i »»»»» tamlanan eki
-s »»»»» kaynaştırma harfi

ÖRNEK ( 2 ): Çantanın zipi »»»»» zipin, çantaya ait olduğunu gösterir.

-ın »»»»» tamlayan eki
-i »»»»» tamlanan eki
-n »»»»» kaynaştırma harfi

ÖRNEK ( 3 ): Odanın kapısı »»»»» kapının, odaya ait olduğunu gösterir.

-ın »»»»» tamlayan eki
-ı »»»»» tamlanan eki
-n, -s »»»»» kaynaştırma harfi

ÖRNEK ( 4 ): Kitabın kapağı »»»»» kapağın, kitaba ait olduğunu belirtir.

-ın »»»»» tamlayan eki
-ı »»»»» tamlanan eki
b »»»»» yumuşamıtır
ğ »»»»» yumuşamıştır

***ÖRNEK ( 5 ): Suyun sesi »»»»» sesin, suya ait olduğunu gösterir

-un »»»»» tamlayan eki
-i »»»»» tamlanan eki
-y »»»»» kaynaştırma harfi

***ÖRNEK ( 6 ): Üzümün suyu »»»»» suyun, üzüme ait olduğunu gösterir

-ün »»»»» tamlayan eki
-u »»»»» tamlanan eki
-y »»»»» kaynaştırma harfi
***NOT: Belirtili sim tamlamalarında:
a) birinci isim her zaman ” -in, -ın, -ün, -un “ eklerinden birini alır.
b) ikinci isim her zaman “-i, -ı, -ü, -u “ eklerinden birini alır.
c) sesli ile biten birinci isim her zaman ” n “ kaynaştırma harfini alır.
d) sesli ile biten ikinci isim her zaman ” s “ kaynaştırma harfini alır.

Bu kurala uymayan tek sözcük ” su “ dur. ” su “ sözcüğü tamlayan veya tamlanan durumlarında her zaman ” y “ kaynaştırma harfini alır.

2. Belirtisiz isim tamlaması:

Belirtisiz isim tamlamalarında yalnızca ikinci isim ( tamlanan ) isim ” -i, -ı, -ü, -u ” eklerinden birini alır.
Tamlanan isim sesli harf ile bitiyorsa ” s ” kaynaştırma harfini alır.

ÖRNEK ( 1 ): Kış mevsimi

–i »»»»» tamlanan eki

ÖRNEK ( 2 ): Yaz okulu

-u »»»»» tamlanan eki

ÖRNEK ( 3 ): Yolcu gemisi

-i »»»»» tamlanan eki
s »»»»» kaynaştırma harfi

ÖRNEK ( 4 ) : Portokal ağacı

-ı »»»»» tamlanan eki
c »»»»» yumuşamıştır
3. Takısız isim tamlaması:

Bu tür tamlamalarda her iki isim de ek almaz.
Tamlayan isim, tamlanan varlığın neden ( ham maddesini ) yapıldığını gösterir.

ÖRNEK: Plastik sandalye, ipek mendil, tahta masa, demir kapı, aleminyum pencere, topraktesti…
4. Zincirleme isim tamlaması:

İkiden fazla ismin birbirinin anlamını tamamlaması ile oluşan isim tamlamalarına denir.

ÖRNEK: Elma ağacının yaprağı, çelik tencerenin kapağı, derginin kapağının resimleri, dağ köyünün havası, İngiliz elçiliğinin kapısı, Ortaköy muhtarının evi, yolcu gemisinin güvertesi, pirinç pilavının tuzu…