Aşağıdaki nükleer enerji terimlerinin yer aldığı sözlük, Ekim – 2007 yılına ait Tübitak Bilim ve Teknik Dergisi’nde yayınlanan bilgilerdir. İşte, bazı önemli nükleer enerji terimleri ve anlamları…
Nükleer Enerji Nedir?
Bir nükleer tepkimede, yani herhangi bir atom çekirdeğinde bazı değişikliklere yol açan bir tepkimede açığa çıkan enerjiye nükleer enerji ya da çekirdek enerjisi denir.
Nükleer enerji uranyum ve plütonyum gibi radyoaktif bir elementin çekirdeğinin değiştirilmesiyle elde edilir. Bu işleme nükleer bölünme denir. Atom bir nötron tanesiyle patlatılarak bölünür.Uranyum atamunun bu şekilde bölündüğü her seferde enerji açığa çıkar. Ayrıca üç tane daha fazla nötron üretir ve bu nötronlar sonradan diğer atomların bölünmesinde rol oynar. Bu olaya da zincirleeme reaksiyon denir. Çünkü bir kez bölünmeye başladığında, çok büyük bir enerji açığa çıkana kadar bölünmeye devam eder. Bir nükleer güç istasyonunda bu bölünme dikkate alınıp izlenmelidir. Aksi taktirde çevreye çok büyük zararlar verebilir.
Nükleer Enerji Sözlüğü
Ağır su: Hidrojen yerine döteryum atomlarından oluşan su (D2O).
Alfa bozunması: Kararsız bir çekirdeğin helyum-4 çekirdeği ışıyarak bozunması.
Alfa ışını: Alfa parçacıklarından oluşan ışın.
Altkritik: Nötron sayısının nesilden nesile azalması hali.
Arka cephe: Nükleer yakıt döngüsünün, yakıtın reaktörde kullanılmasından sonraki aşamaları.
Atom kütle birimi: Durağan halde ve temel enerji düzeyindeki bir 6C12 izotopunun kütlesinin 12’de biri
Atom numarası: Çekirdekteki proton sayısı; Z ile gösterilir, çekirdeğin hangi elemente ait olduğunu belirler.
Bağ enerjisi: Bir sistemi parçalarına, örneğin bir çekirdeği proton ve nötronlarına ayırmak için gereken enerji miktarı.
Beta bozunması: Kararsız bir çekirdeğin elektron (e-) veya pozitron (e+) ışıyarak bozunması.
Beta ışını: Elektron veya pozitronlardan oluşan ışın.
BWR: Kaynar su reaktörü (‘Boiling Water Reactor’).
Çekirdekçik: Proton veya nötron.
Doğurgan çekirdek: Kendisi fisil olmamakla beraber, bir nötron yuttuktan sonra fisil olan bir başka çekirdeğe dönüşebilen çekirdek.
Elektron volt (eV): Bir elektronun, 1 voltluk gerilimin üzerinden düşürülmesi halinde kazandığı kinetik enerji miktarı.
Fisil çekirdek: Hızlı veya yavaş nötron isabetiyle parçalanabilen çekirdek.
Fizyon: Büyük bir çekirdeğin parçalanması.
Fizyon ürünü: Ağır bir çekirdeğin parçalanması sonucundan açığa çıkan, orta ağırlıkta iki çekirdek.
Füzyon: İki çekirdeğin kaynaşması.
Gama bozunması: Kararsız bir çekirdeğin yüksek enerjili bir foton ışıyarak bozunması.
Gama ışını: Yüksek enerjili foton.
GCR: Gaz soğutmalı reaktör (‘Gas Cooled Reactor’).
Güçlü kuvvet: Çekirdekteki nötronlarla protonları bir arada tutan kuvvet türü.
Hızlı reaktör: Nötronların ortalama enerjisinin yüksek olduğu reaktör.
Hızlı üretken: Tükettiğinden fazla fisil çekirdek üreten hızlı reaktör
İzotop: Aynı sayıda proton içerdiklerinden dolayı aynı elemente ait olmakla berabar, nötron sayıları farklı olan çekirdekler.
Kelvin: Büyüklüğü santigrad dereceye eşit olan (1 K = 1 °C), fakat başlangıç değeri -273,17 °C’ye karşılık gelen, mutlak sıcaklık ölçeği. (°C= K -273,15)
KeV: Kilo elektron volt.
Kontrol çubukları: Reaktördeki zincirleme tepkimenin seyrini yöneten, nötron soğurucu çubuklar.
Kritiklik: Nötron sayısının nesilde nesile aynı kalması hali.
Kuark: Maddenin yapısı modellerine göre, nötron ve protonları oluşturan temel parçacıklar.
Kullanılmış yakıt: Reaktörden çıkartılan yakıt.
Kütle numarası: Çekirdekteki protonlarla nötronların toplam sayısı, yani çekirdekçik sayısı.
LWR: Hafif su reaktörü (‘Light Water Reactor’).
MeV: Milyon elektron volt.
Nükleer radyasyon: Kararsız çekirdekler tarafından salınan alfa, beta veya gama ışınları.
Nükleer reaktör: Çekirdek tepkimelerine dayalı olarak enerji üreten sistem.
Ön cephe: Nükleer yakıt döngüsünün, yakıtın reaktörde kullanılmasına kadarki aşamaları.
PHWR: Basınçlı Ağır Su Reaktörü (‘Pressurized Heavy Water Reactor’).
PWR: Basınçlı Su Reaktörü (‘Pressurized Water Reactor’).
Plazma: Maddenin çok yüksek sıcaklıklardaki, artı yüklü çekirdeklerle eksi yüklü elektronlara ayrışmış gaz hali.
Pozitron: Artı yüklü elektron, e+ veya β+ ile gösterilir.
Radyasyon dozu: Radyasyonun yol açabileceği biyolojik hasarın düzeyinin ölçüsü.
Radyoaktif çekirdek: Kararsız olduğu için bozunan çekirdek.
Radyoaktivite: Kararsız çekirdeklerin bozunma süreci.
Sievert: Radyasyon dozunun birimi, Sv ile gösterilir. Binde biri mSv’tir.
Süperkritik: Nötron sayısının nesilden nesile artması hali.
Temel enerji durumu: Bir çekirdek ya da atomun, olası en düşük enerji düzeyinde olması hali.
Temel enerji düzeyi: Bir çekirdek ya da atomun, bulunabileceği en düşük enerji düzeyi.
Termal reaktör: Nötronların ortalama enerjisinin düşük olduğu reaktör.
Tokamak: Simit şeklindeki füzyon reaktörü tasarımı.
Uyarılmış hal: Bir çekirdek ya da atomun, olası en düşük enerji düzeyinden daha yüksek bir enerji düzeyinde olması hali.
Yarılanma ömrü: Kararsız bir çekirdek türü bozunurken, başlangıçtaki sayısının yarıya inmesine kadar geçen süre.
Yeniden işleme: Kullanılmış yakıtın içeriğindeki işe yarar izotopların ayrıştırılması süreci.
Zenginleştirme: Doğal uranyumdaki fisil uranyum-235 oranının arttırılması işlemi.
Zincirleme tepkime: Fizyondan çıkan nötronların tekrar fizyona yol açmasıyla yeni nötronların ortaya çıkması durumu.