Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulunun Görev ve Yetkileri, Bakankurulunun Görevleri Nelerdir?

Cumhurbaşkanı Kimdir?

Türkiye Cumhuriyeti’nin başında bulunan kişidir. Devlet içinde organizmaların uyumlu işleyişini ve Anayasanın uygulanışını garanti eden kişi,devletin başıdır.Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’tür.Şu ana kadar görevde bulunan Abdullah Gül ile birlikte 11 cumhurbaşkanı seçilmiştir.

Sponsorlu Bağlantılar

Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri Nelerdir?

Anayasanın 104. maddesine göre görev ve yetkiler belirlenmiştir. Cumhurbaşkanı Devletin başıdır. Bu sıfatla Türkiye Cumhuriyeti’ni ve Türk Milleti’nin birliğini temsil eder; Anayasa’nın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını gözetir. Bu amaçlarla Anayasa’nın ilgili maddelerinde gösterilen koşullara uyarak yapacağı görev ve kullanacağı yetkiler şunlardır:

Yasama ile ilgili olanlar:

Gerekli gördüğü takdirde, yasama yılının ilk günü Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde açılış konuşmasını yapmak, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni gerektiğinde toplantıya çağırmak,
Yasaları yayımlamak,
Yasaları yeniden görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne geri göndermek,
Anayasa değişikliklerine ilişkin yasaları gerekli gördüğü takdirde halk oyuna sunmak,
Yasaların, kanun hükmündeki kararnamelerin,Türkiye Büyük Millet Meclisi İç tüzüğü’nün, tümünün ya da belirli kurallarının anayasaya biçim ya da esas yönünden aykırı oldukları gerekçesi ile Anayasa Mahkemesi’nde iptal davası açmak,
Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin yenilenmesine karar vermek,

Yürütme alanına ilişkin olanlar:

Başbakanı atamak ve istifasını kabul etmek,
Başbakanın önerisi üzerine Bakanları atamak ve görevlerine son vermek,
Gerekli gördüğünde Bakanlar Kurulu’na Başkanlık etmek ya da Bakanlar Kurulu’nu Başkanlığı altında toplantıya çağırmak,
Yabancı devletlere Türk Devleti’nin temsilcilerini göndermek, Türkiye Cumhuriyeti’ne gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul etmek,
Uluslararası antlaşmaları onaylamak ve yayımlamak,
Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Başkomutanı olması,
Türk Silahlı Kuvvetleri’nin kullanılmasına karar vermek,
Genelkurmay Başkanı’nı atamak,
Milli Güvenlik Kurulu’nu toplantıya çağırmak,
Milli Güvenlik Kurulu’na Başkanlık etmek,
Başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu kararıyla sıkıyönetim ya da olağanüstü hal ilan etmek ve kanun hükmünde kararname çıkarmak,
Kararnameleri imzalamak,
Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama sebebi ile belirli kişilerin cezalarını hafifletmek ya da kaldırmak,
Devlet Denetleme Kurulu’nun üyelerini ve Başkanını atamak,
Devlet Denetleme Kurulu’na inceleme, araştırma ve denetleme yaptırmak,
Yükseköğretim Kurulu üyelerini seçmek,
Üniversite rektörlerini seçmek,
Yargı ile ilgili olanlar [değiştir]
Anayasa Mahkemesi üyelerini, Danıştay üyelerinin dörtte birini, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi üyelerini, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek.
Cumhurbaşkanı, ayrıca Anayasada ve kanunlarda verilen seçme ve atama görevleri ile diğer görevleri yerine getirir ve yetkileri kullanır.

Bakanlar Kurulu Nedir?

Türkiye Büyük Millet Meclisinin yürütme organına Bakanlar Kurulu adı verilir. Cumhurbaşkanı tarafından seçilen Başbakan ve Başbakan tarafından seçilen Bakanlar, Türkiye Büyük Meclisi adına yürütme erkini kullanırlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından çıkarılan kanunlara göre ülkeyi yönetirler.

Bugün Bakanlar Kurulumuzda şu Bakanlıklar vardır:

1-Adalet Bakanlığı 2 -Milli Savunma Bakanlığı, 3 – İçişleri Bakanlığı, 4 – Dışişleri Bakanlığı, 5 – Mali ve Sosyal Yardım Bakanlığı, 6 – Gümrük. Bakanlığı,7 – Ticaret Bakanlığı, 8 – Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, 9 – Gümrük ve Tekel Bakanlığı, 10 – Tarım Bakanlığı, 11 – Ulaştırma Bakanlığı, 12 – Çalışma Bakanlığı, 13 -Sanayi Bakanlığı, 14 – Turizm ve Tanıtma Bakanlığı, 15 – İmar ve İskân Bakanlığı, 16 – Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanlığı, 17-Köy İşleri Bakanlığı.

Bakanlar Kurulunun Görevleri Nelerdir?

1. “Genel Siyaseti” Yürütmek

Anayasamıza göre, Bakanlar Kurulunun, diğer bir ifadeyle Hükûmetin ana görevi “genel siyaseti” yürütmektir (Anayasa, m.112/1). Ancak Anayasamız “genel siyaset ”in ne olduğunu tanımlamamıştır. Bundan neyi anlamak gerekir? Kanımızca, bundan, İlhan Arsel’in ifadesiyle “memleketin iç ve dış siyasetini tayin ve tespiti”ni[32] anlamak mümkündür. Aslında bu tabir de genel bir tabirdir; bizatihi tanımlanmaya ihtiyacı vardır. Arsel, bir diğer kitabında, “devletin iç ve dış siyasetinin tayin ve tanzimi”nin “hükûmet etmek” anlamına geldiğini söylemektedir[33]. Yazara göre, “hükûmet etmek demek, Devletin bu iç ve dış siyasetinin umumî hatlarını, umumî istikametlerini tespit etmek demektir”[34].

O halde, “genel siyaseti” yürütmek aslında “hükûmet etmek (gouver-ner)” demektir. Zaten bu genel siyaseti tespit ve tanzim eden organ olan bakanlar kuruluna “hükûmet (gouvernement)” de denmektedir.

Uzun lafın kısası, Anayasamıza göre, ülkenin genel siyasetini belirlemek, yani hükûmet etmek görevi Bakanlar Kuruluna ait bir görevdir. Yani, “ülkeyi kim yönetecek” sorusuna bizim Anayasamızın verdiği cevap “Bakanlar Kurulu”dur. Anayasamızın 112’nci maddesinin ilk fıkrasından çıkacak nihaî anlam budur.

Bakanlar Kurulunun bu ana görevi dışında, Anayasada geçen diğer görevleri şunlardır:

2. Kanun Hükmünde Kararname Çıkarmak

Anayasamıza göre iki tür kanun hükmünde kararname vardır. Olağan dönem kanun hükmünde kararnameleri ve olağanüstü hâl ve sıkıyönetim kanun hükmünde kararnameleri.

Anayasamızın 91’inci maddesine göre, olağan dönemlerde kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi Bakanlar Kuruluna aittir. Anayasamızın 121’inci maddesine göre, olağanüstü hâl ve sıkıyönetim dönemlerinde kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi ise Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kuruluna aittir. Biz aşağıda ayrıca gerek olağan dönem, gerek olağanüstü hâl ve sıkıyönetim kanun hükmünde kararnamelerini ayrıca inceleyeceğiz. O nedenle, burada Bakanlar Kurulunun kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisinin şartlarını ve usûlünü görmeyeceğiz. Bu konuda aşağıda kanun hükmünde kararnameleri incelediğimiz onsekizinci bölüme bakılabilir.

3. Tüzük Çıkarma Yetkisi

Anayasamızın 115’inci maddesine göre, tüzük çıkarma yetkisi Bakanlar Kuruluna aittir, Bakanlar Kurulunun hangi şartlara ve hangi usûle uyarak tüzük çıkarabileceğini, aşağıda tüzüğü inceleyeceğimiz onyedinci bölümde göreceğiz. Bu konuda o bölüme bakılmalıdır.

4. Yönetmelik Çıkarma Yetkisi

Anayasamızın 124’üncü maddesinde, yönetmelik çıkarmaya, Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerinin yetkili olduğu belirtilmiştir. Anayasamızda yönetmelik çıkarmaya yetkili makamlar arasında Bakanlar Kurulu sayılmamıştır. O nedenle Bakanlar Kurulunun yönetmelik çıkarma yetkisi tartışmalıdır. Erdoğan Teziç’e göre, Anayasa tüzük çıkarmaya Bakanlar Kurulunu yetkili kıldığına ve yönetmelik yetkisini düzenleyen 124’üncü madde Bakanlar Kurulunu saymadığına göre, Bakanlar Kurulu yönetmelik çıkaramaz[35]. Buna karşılık, Ergun Özbudun’a göre ise, 124’üncü maddeden Bakanlar Kurulunun yönetmelik yapamayacağı sonucu çıkarılamaz[36]. Zira, yönetmelik, idarenin genel düzenleyici işlem türüdür, Bu nedenle, icraî karar almaya yetkili her idarî makamın yönetmelik yapmaya yetkili olması gerekir[37]. Kanımızca, Ergun Özbudun’un düşündüğü gibi, Bakanlar Kurulu da yönetmelik yapabilir. Bakanlar Kurulunun yönetmelik yaparken uyacağı şartları ve usûlü aşağıda yönetmeliği inceleyeceğimiz onyedinci bölümde göreceğiz. O nedenle, bu konuda oraya bakılmalıdır.

5. Bakanlar Kurulu Kararnamesi Çıkarmak

Bakanlar Kurulu kanunların kendisine verdiği görevleri kararname ile yerine getirir. Burada ilk önce “kararname”den ne anlaşılması gerektiğini kısaca belirtelim. Kanun hükmünde “kararnameleri” bir yana bırakırsak iki çeşit kararname vardır. Bunların birinci çeşidine “ortak (müşterek) kararname veya üçlü kararname”, ikincisine ise, “Bakanlar Kurulu kararnamesi” denir.

Ortak (müşterek) kararname veya üçlü kararnameler , ilgili bakanın, Başbakanın ve Cumhurbaşkanının imzalarının bulunduğu kararnamelerdir[38]. Bu kararnamelerin Cumhurbaşkanı tarafından imzalanması hususunu, Cumhurbaşkanını incelediğimiz bölümde gördük. Bu kararnamelerin bakan ve Başbakan tarafından imzalanması kısmını ise burada Bakanlar Kurulu başlığı altında değil, aşağıda Başbakan ve bakanları inceleyeceğimiz başlıklar altında görmek uygun olacaktır.

Bakanlar Kurulu kararnamesi ise, Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır, yani Başbakan ve bütün bakanların imzasını taşır. Bakanlar Kurulu kolektif bir karar organıdır. Bakanlar Kurulunu oluşturan Başbakan ve bakanlar arasında dayanışma ve kolektif sorumluluk esası vardır. Bu nedenle, Bakanlar Kurulu kararnameleri, bir kolektif işlem olarak, Başbakan ve istisnasız bütün bakanlar tarafından imzalanmalıdır. Bakanlar Kurulu kararnameleri oy birliğiyle alınır. Bakanlar Kurulu kararnamesini beğenmeyen ve imzalamak istemeyen bakanın istifa etmesi gerekir. İstifa etmemekte direnen bakan aşağıda göreceğimiz gibi Başbakan tarafından görevinden alınabilir. Yukarıda Cumhurbaşkanının yetkilerini incelediğimiz bölümde gördüğümüz gibi, Bakanlar Kurulu kararnamelerinin tekemmül etmesi için Cumhurbaşkanı tarafından da imzalanması gerekir. Keza, adı “kararname” veya “karar” olsun, tüm Bakanlar Kurulu işlemlerinin tekemmül etmesi için, yukarıda gördüğümüz gibi, Cumhurbaşkanı tarafından imzalanmaları gerekir.

6. Kanun Tasarısı Hazırlamak

Yukarıda Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkilerini incelediğimiz bölümde gördüğümüz gibi, Anayasamızın 88’inci maddesine göre, “kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir”. Bakanlar Kurulundan gelen teklife “kanun tasarısı” dendiğini yine yukarıda söylemiştik. Kanun tasarıları da bir kolektif karar organı olan Bakanlar Kurulunun bütün üyeleri tarafından imzalanmalıdır.

7. Bütçeyi ve Kesinhesap Kanunu Tasarılarını Hazırlamak

Anayasamızın 162’nci maddesine göre, bütçeyi hazırlama görevi ve yetkisi Bakanlar Kuruluna verilmiştir. 162’nci maddenin ilk fıkrasına göre, “Bakanlar Kurulu, genel ve katma bütçe tasarıları ile millî bütçe tahminlerini gösteren raporu, mali yıl başından en az yetmişbeş gün önce, Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar”.

Yine Anayasamıza göre, kesinhesap kanun tasarılarını hazırlama görevi de Bakanlar Kuruluna verilmiştir. Anayasanın 164’üncü maddesine göre, “kesin hesap kanunu tasarıları, kanunda daha kısa bir süre kabul edilmemiş ise, ilgili oldukları malî yılın sonundan başlayarak, en geç yedi ay sonra Bakanlar Kurulunca Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulur”.

8. Olağanüstü Hâl ve Sıkıyönetim İlân Etmek

Anayasanın 119 ve 120’nci maddelerine göre, olağanüstü hâl ilân etme yetkisi Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kuruluna aittir. Keza, Anayasanın 122’nci maddesine göre ise, sıkıyönetim ilân etme yetkisi Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kuruluna aittir.

Biz aşağıda olağanüstü yönetim usûllerini inceleyeceğimiz bölümde Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulunun hangi şartlar altında olağanüstü hâl ve sıkıyönetim ilân edebileceğini ve bu ilân kararının hukukî rejimini ayrıca göreceğiz. Bu konuda o bölüme bakılmalıdır.

9. Millî Güvenliğin Sağlanması

Anayasamızın 117’nci maddesine göre, millî güvenliğin sağlanmasından Türkiye Büyük Millet Meclisine karşı Bakanlar Kurulu sorumludur. Bir demokraside sorumluluk ile yetki beraber olduğuna göre, Anayasanın 117’nci maddesi, şu anlama gelir ki, millî güvenliğin sağlanması konusunda karar verme yetkisi Bakanlar Kuruluna aittir. Millî güvenliğin sağlanması konusunda Bakanlar Kuruluna yardımcı olmakla görevli bir danışma organı Millî Güvenlik Kuruludur (m.118).

10. Silahlı Kuvvetlerin Yurt Savunmasına Hazırlanması

Anayasamızın 117’nci maddesine göre, Silahlı Kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanmasından Türkiye Büyük Millet Meclisine karşı Bakanlar Kurulu sorumludur. Demokratik mantık, sorumluluk ile yetkinin aynı elde toplanmasını öngördüğüne göre, Türk Silahlı Kuvvetlerinin yurt savunmasına, savaşa hazırlanması konusunda karar verme yetkisi Bakanlar Kuruluna aittir. Ancak Bakanlar Kurulunun buradaki yetkisi, yurt savunmasına, savaşa Türk Silahlı Kuvvetlerinin hazırlanması konusunda karar verme yetkisidir. Bakanlar Kurulunun savaş ilân etme ve Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verme yetkisi yoktur. Zira, yukarıda Türkiye Büyük Millet Meclisinin görev ve yetkilerini incelediğimiz bölümde gördüğümüz gibi, Anayasanın 92’nci maddesine göre, savaş ilân etme ve Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisine aittir. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde iken ülke anî bir silahlı saldırıya uğrar ise, Türk Silahlı Kuvvetlerinin derhal kullanılmasına karar verme yetkisi Cumhurbaşkanına aittir (m.92/2). Ancak yukarıda bu yetkiyi açıkladığımız bölümde de belirttiğimiz gibi, Bakanlar Kurulunun toplanması mümkün ise Cumhurbaşkanı bu yetkisini tek başına değil, Bakanlar Kurulu kararı ile kullanmalıdır. Bakanlar Kurulunun toplanması da mümkün değilse, en azından Başbakanın (ve keza imkân varsa) Millî Savunma Bakanının karşı-imzasıyla bu yetkisini kullanması uygun olur.

11. Genel Kurmay Başkanını Seçmek

Anayasanın 112’nci maddesine göre, “Genelkurmay Başkanı, Bakanlar Kurulunun teklifi üzerine, Cumhurbaşkanınca atanır”. Cumhurbaşkanını incelediğimiz bölümde ayrıntılarıyla gördüğümüz gibi, sorumluluk Bakanlar Kuruluna ait olduğuna göre, Cumhurbaşkanı, Bakanlar Kurulunun teklifini reddedemez. Anayasamıza göre de, Genelkurmay Başkanı, görev ve yetkilerinden dolayı, Cumhurbaşkanına karşı değil, Başbakana karşı sorumludur (m.117/3). Bir A makamının, bir B makamına karşı sorumlu olması, A makamının B makamı tarafından atanmasını ve gerektiğinde B makamı tarafından görevden alınmasını gerektirir. Anayasamız, Genelkurmay Başkanının Başbakana karşı sorumlu olduğunu belirttiğine göre, Genelkurmay Başkanının atanmasında ve görevden alınmasında yetki Başbakana aittir. Bu yetkinin kullanılması usûlü ise, Bakanlar Kurulu teklifi ve Cumhurbaşkanının atama ve görevden alma işlemi ile olur.

12. Anayasada Verilmiş Diğer Görev ve Yetkiler

Bakanlar Kuruluna Anayasada verilmiş diğer görev ve yetkiler de vardır. Örneğin, Anayasanın 127’nci maddesinin son fıkrasına göre, mahallî idarelerin belirli bir kamu hizmetinin görülmesi amacıyla kendi aralarında birlik kurmak için Bakanlar Kurulunun izni gerekir. Keza, Anayasanın 131’inci maddesine göre, Yükseköğretim Kurulunun bir kısım üyeleri Bakanlar Kurulu tarafından seçilen üyeler arasından Cumhurbaşkanınca atanmaktadır. Ayrıca, Anayasanın 167’nci maddesine göre, “dış ticaretin ülke ekonomisinin yararına olmak üzere düzenlenmesi amacıyla ithalat, ihracat ve diğer dış ticaret işlemleri üzerine vergi ve benzeri yükümlülükler dışında ek malî yükümlülükler koymaya ve bunları kaldırmaya kanunla Bakanlar Kuruluna yetki verilebilir”.

13. Kanunlarla Verilmiş Görev ve Yetkiler

Bakanlar Kuruluna kanunlarla verilmiş birçok görev ve yetkiler de vardır. Ayrıca Bakanlar Kurulu, yukarıda da belirttiğimiz gibi, kanunlarla ayrıca ve açıkça yetkilendirilmiş olmasa bile, kanuna dayanmak ve kanuna aykırı olmamak şartlarıyla kanunların uygulanmasını sağlamak üzere gerekli işlemleri yapma yetkisine genel olarak sahiptir. Zira kanunlarda kanunu yürütecek makam belirtilmektedir. Bu makam da genellikle Bakanlar Kurulu olmaktadır. Birçok kanun, “bu kanunu Bakanlar Kurulu yürütür” şeklinde hüküm içermektedir.

SORU SOR ?