İnsülin
İnsan vücudunda insülin adı verilen bir hormon vardır. Bu hormonun adının şeker hastalığı ile birlikte anılmasının nedeni bu hormonun kanda yükselen şeker miktarını düşürerek belirli bir seviyeye getirmesidir. Şeker hastalığında bu hormonun vücut tarafından yeterince salgılanamaması sonucu kanda yüksek oranda şeker bulunmasıdır.
İnsülin Nedir?
İnsülin hormonu, midenin altında bulunan pankreas bezindeki beta hücrelerinden salgılanır. Pankreas bezinden insülin salgılanması kan şekeri seviyesine göre ayarlanır. Kanda şeker artınca ilk 1-2 dakika içinde pankreastan insülin salgısı hızlı olur ve buna ‘’ilk faz insülin salgısı’’ denir. Bu salgı 3-7 dakika sürer. Daha sonra ikinci faz denen salgı oluşur ki, bu yavaş bir salgılanmadır ve devamlıdır.
Vücudumuz kendisi için gerekli olan enerjiyi yediğimiz gıdalardan elde eder. Yemek yedikten sonra gıdalar bağırsaklarda parçalanır ve ufak şeker parçalarına dönüşür ve bağırsaktan emilerek kan akımı yoluyla vücudumuza dağılır. Enerji sağlanması için kan şekerinin, kas, karaciğer, yağ ve beyin gibi dokular başta olmak üzere hepsine girmesi gerekir.
Kandaki şekerin hücrelere girmesi pankreas bezinden salgılanan insülin hormonu sayesinde olur. Bir bakıma insülin enerjinin depolanmasını sağlayan bir hormondur. İnsülin hormonu yoksa veya olduğu halde etki gösteremiyorsa şeker hücreye giremediğinden kanda birikir ve şeker hastalığı ortaya çıkar.
Kan şekerinin ayarlanmasında insülin çok önemli olmasına rağmen diğer hormonların (glukagon, adrenalin gibi) da kısmi etkileri vardır. Obezite yani kilo almaya neden olan hormonlardan birisi kanda insülin hormonunun yemek sonrası yüksek olmasıdır.
Yüksek glisemik indekse sahip yani kan şekerini hızlı yükselten karbonhidratların devamlı fazla yenmesi kanda insülin hormonunun hep yüksek olmasına, doygunluğun kısa süreli olmasına, acıkma ataklarına ve kilo almaya neden olur. Kandaki aşırı insülin kilo almanızın en önemli nedenidir. Bu nedenle kanda insülin düzeyini normal sınırlarda tutmak kilo vermenizi sağlamaktadır.
İnsülin Direnci Nedir?
Kanda yüksek olan insülin önceleri kan şekerini hücrelere sokar, fakat daha sonra bu görevini yapamaz hale gelir. İşte insülin hormonunun yeterince etkili olamamasına İNSÜLİN DİRENCİ (Rezistansı) adı verilir. İnsülin direnci’ni kan damarıyla hücre arasında bulunan bir duvar olarak düşünebilirsiniz. Bu duvar (insülin direnci) kandaki glukozun kas ve yağ hücresine girmesini önler. Duvar yükseldikçe (insülin direnci arttıkça) kan şekerinin hücreye girmesi için daha fazla insülin salgılanması gerekir.
Pankreastan salgılanan insülin hormonu salgısı, belirli bir süre sonra pankreas bezinin çok çalışmaktan dolayı yorulması nedeniyle azalır ve şeker hastalığı ortaya çıkar. Bu süreçte önce reaktif hipoglisemi (acıkma atakları), gizli şeker ve sonra aşikar şeker hastalığı ortaya çıkar. İnsülin direncinin etkili olduğu yerler kaslar ve karaciğerdir.
Kandaki şeker kaslar ve karaciğer tarafından çok miktarda alınır. Eğer direnç varsa yani insülin yeterince etkili değilse yemek sonrası kanda artan şeker kas ve karaciğere giremediği için kanda birikmeye başlar ve kan şekeri yükselir.
İnsülin hormonu yağ dokusundan yağların çözülmesini engelleyen bir hormondur. İnsülin etkisi azalınca yağ dokusundan yağlar çözülmeye başlar ve kanda yağ asitleri veya yağlar artmaya başlar.
Karaciğerde oluşan şeker üretimi sağlıklı kişilerde insülin hormonu tarafından baskılanır. Şeker hastalarında ise insülin etkisi olmadığından karaciğerden de aşırı miktarda şeker üretilir ve kan şekeri yükselir. Açlık kan şekeri 100 mg/dl ‘yi geçtiği andan itibaren karaciğerde şeker üretimi artmış demektir.
İnsülin direnci kilolu kişilerde daha fazladır ve o yüzden kilo arttıkça bu direnç artar ve şeker hastalığı görülme olasılığı artar. Özellikle yağın karında iç organlar etrafında birikmesi şeker hastalığı riskini iyice artırır.
Yağ dokusundan çözünen yağ asitlerinin kanda çok artması hem insülinin çalışmasını bozar hem de bu yağların depolanmaması gereken pankreas gibi dokularda depolanması da şeker hastalığı gelişimine katkıda bulunur.
Prof Dr Metin Özata
İnsülin Direncinin Yaptığı Hastalıklar
İnsülin direnci bazı hastalıkların ortaya çıkmasına neden olur. Bunlar şunlardır:
1.Erişkin tip denilen Tip 2 Diyabet yani şeker hastalığı
2.Reaktif hipoglisemi denilen yemek yedikçe kan şekerinin düşmesi
3. Obezite yani şişmanlık
4.Hipertansiyon yani tansiyon yükselmesi
5.Koroner kalp hastalığı
6.Kan yağlarında yükseklik (trigliserid yüksekliği, HDL düşmesi)
7.Yaşlanmayı hızlandırır
8.Karaciğerde yağlanma
9.Göbek oluşması ve iç organlarda yağlanma
10.Gizli şeker
11.Kan pıhtılaşmasında artış: fibrinojen artması
12. Kan damarlarının içini örten endotel isimli zarda yapısal bozulma ve damar sertliğini hızlandırma
13.Kanser: meme kanseri, prostat kanseri
14.Uyku apnesi, horlama
15.Ürik Asit yüksekliği
16.Polikistik over sendromu
17.CRP artması
18.Böbrekten sodyum tutlumunun artması
19.Kadınlarda yumurtalıktan testostern hormon salgısının artması
İnsülin Direnci Yaşlanmayı Hızlandırır
İnsülin hormonu fazlalığı ve direnci (iyi çalışmaması ) yaşlanmayı artıran önemli bir nedendir. Özellikle şeker hastalarında yaşlanmanın hızlandığı bilinmektedir. İnsülin yüksekliği azaldıkça yağ kaybının arttığı, enerjinin arttığı, yaşlanmanın yavaşladığı, kan basıncının azaldığı, kolesterolün düştüğü ve genel sağlığın iyileştiği saptanmıştır. İnsülini azaltmak için uygun beslenme (biz buna insülin direnci diyeti veya glisemik indeks diyeti diyoruz), egzersiz ve metformin gibi ilaçlar kullanmak gerekir. İnsülin yüksekliği hipertansiyon, obezite, kalp hastalığı, kanser ve metabolik sendrom denen hayatı kısaltıcı hastalıklara neden olmaktadır.Yaşla birlikte kilo artımının bir nedeni, kanda pankreas bezinden salgılanan insülin hormonu ile böbreküstü bezinden salgılanan kortizol hormonunun artmasıdır. Her iki hormon çeşitli mekanizmalarla yağ birikimi artırmaktadır. Aslında bu hormonlar yağların parçalanmasını veya erimesini engelleyerek yağ miktarının artmasına neden olurlar.
İnsülin Direncinin Ölçülmesi
İnsülin direnci bilimsel araştırmalar amacıyla direk yöntemlerle ölçülebilir. Bunlar hiperinsülinemik öglisemik klamp tekniği ve insülin supresyon testi gibi yöntemlerle ölçülür. Ancak klinik pratikte en çok kullanılan OGTT denilen şeker yükleme testidir. Bu metotla dolaylı olarak insülin direnci hakkında bilgi sahibi olunur. Diğer bir metot HOMA metodudur. Burada açlık insülin ve açlık insülin düzeyleri ölçülerek bir formül ile HOMA insülin direnci hesaplanır.
TEDAVİ
İnsülin direnci için insülin direnci diyeti yapılır ve gerekirse uygun ilaçlar kullanılır.