Astronot Nedir? Astronotların Özellikleri Nelerdir?

Astronot 

Astronot demek kısaca uzay araçlarında görev alan kişiler olarak tanımlanabilir. Astronotların uzay araçlarındaki ortama uyum sağlayabilecek kişilerden seçilmesi uzaydaki koşulların alışık olduğumuz dünya koşullarından farklı olmasıdır. Örneğin uzayda yerçekimi olmadığı için çok basit bir iş olan bardaktan su içmek bile mümkün değildir. Bunun gibi birçok örnek verilebilir.

Astronot Nedir ?

Uzaya gönderilen araçları kullanmak ve gerektiğinde uzaydaki gök cisimlerini inceleyen insana verilen isimdir.Astronotlar uzay yolculukları için özel eğitim alırlar.Astronotların uzaya gitmeleri için aynı zamanda özel giysileri vardır.

Bir uzay aracının pilotu ya da teknik ve bilimsel donanımının sorumlusu olarak uzay 
yolculuğuna çıkan kişilere astronot denir. “Yıldız gezgini” anlamındaki bu sözcüğün Rusça’daki karşılığı ise “evren gez*gini” anlamındakikozmonoftur. Uzayda yol*culuk yapan ilk insan, Sovyet kozmonotu Yuri Gagarin oldu. Gagarin 12 Nisan 1961’de çıktığı bu yolculuğunda, Dünya çevresindeki dolanımını yaklaşık 90 dakikada tamamla*mıştı.

Bir uzay uçuşunun özel koşullarına insan vücudunun dayanıp dayanmayacağı bilinme*diği için, ilk uzay yolculukları astronotlar için bilinmeyen bir tehlikeye atılmak demekti. Oysa bugün insanlı uzay uçuşları neredeyse sıradan bir yolculuk haline gelmiştir. Artık astronotlar düzenli olarak uzay yolculuğuna çıkıyor ve gelip geçici rahatsızlıklar dışında hiç yakınmadan aylarca uzayda kalabiliyorlar. Ama bu gelişme, uzay yolculuklarının tehli*keli olmaktan çıktığı anlamına gelmez. Uzay çağının başlamasından bu yana birçok Sovyet ve Amerikan astronotu yaşamını yitirdi. 1986’da, uzay mekiği Challengefm fırlatıldık*tan kısa bir süre sonra patlaması ve içindeki yedi ABD’li astronotun ölmesi en büyük kazalardan biriydi.

ABD’nin uzaya fırlattığı Mercury, Gemini ve Apollo ile SSCB’nin fırlattığı Vostok gibi ilk insanlı uzay araçları, komuta ve hizmet modüllerine iki-üç kişinin ancak sığabildiği küçük boyutlu uzay araçlarıydı. Üstelik bun*lar yalnız W kez kullanılabiliyordu. SSCB’de, yakın zamana kadar kozmonotları uzay üssü ile yörünge arasındaki gidiş ve dönüş yolcu*luklarında taşıyan Soyuz uzay araçları da gene tek bir uçuşluk, küçük araçlardı. Ama Dünya çevresindeki yörüngesine oturtulanSalyut uzay istasyonlarında, kozmonotlara ayrılan bölüm çok daha geniş ve rahattı. Bugün ABD’li astronotlar uzay yolculukları*na uzay mekiği denen bir araçla çıkarlar. Uzay mekiği daha çok uçağı andıran, delta kanatlı bir yörünge aracıdır ve astronotlar yolculuğun büyük bölümünü evlerindeymiş gibi rahatça dolaşarak geçirebilirler. Uzay mekikleri tıpkı bir uçak gibi yere inebilir ve ilk uzay araçlarından farklı olarak yeniden kullanılabilir.

Astronotların Seçimi ve Eğitilmesi

İlk uzay uçuşlarında görevlendirilen astronot*ların çoğu, tehlike anında hızla karar verip uygulayabilmek üzere eğitilmiş, uçuş deneyi*mi fazla olan deneme pilotlarıydı. Çünkü bilinmeyen bir dünyaya atılan bu ilk adımlar*da astronotların seçimi çok önemliydi. Bugün uzay eskisi kadar bilinmeyenle dolu olmadığı için, astronotların mutlaka uzman pilot olma*ları gerekmez. Örneğin uzay mekikleriyle yapılan yolculuklara pilot astronotların yanı sıra uçuş deneyimi olmayan bilim ekibi de katılır. Böylece pilotlar aracı yönlendirirken, bilim ekibi de programın öngördüğü bilimsel araştırmaları yürütür.

Astronotlara, uçuş programında üstlene*cekleri göreve bağlı olarak belli bir eğitim uygulanır. Örneğin pilotların eğitiminde, uzay mekiğindeki bütün koşulların yaratıldığı özel deneme araçlarında kalkış ve iniş prova*larına ağırlık verilir. “Simülatör” denen bu araçlar gerçek uzay aracının bir maketi gibidir ve uzay mekiğindeki bütün komuta ve dene*tim aygıtlanyla donatılmıştır. Bilgisayar dene*timli olan simülatörde pilot uçuş provası yaparken, önündeki ekrana da uzayda karşı*laşacağı görüntüler yansıtılır.

Bilim ekibindeki astronotlar gerçi uçuşla ilgili herhangi bir görev üstlenmezler, ama mekiğin nasıl çalıştığını bilmeleri gerekir. Bu astronotların eğitimi daha çok bir uyduyu uzaya fırlatıp yörüngeye oturtmak ve deney aletlerini kullanmak gibi bilimsel ve teknik uygulamalara yöneliktir.

Bu görev eğitiminin dışında, ister uçuş. ister bilim ekibinden olsun bütün astronotlar uzay uçuşuna hazır duruma getirilmek için yoğun bir eğitimden daha geçirilir. En can alıcı noktalardan biri, uzay aracının fırlatılışı sırasında karşılaşacakları şiddetli ivmeye vü*cutlarını hazırlamaktır. Bu amaçla astronot*lar, santrifüj kapsülü denen bir silindirin içine alınır. Bu silindir kendi ekseni çevresinde büyük bir hızla dönerken, bu merkezkaç (santrifüj) kuvvet çok yüksek bir ivme yaratır (bak. Merkezkaç Kuvvet). İkinci önemli nok*ta, yörüngeye oturtuldukları zaman yerçekimi kuvvetinden kurtulacak olan astronotları bu “ağırlıksız” ortama hazırlayabilmektir. Bu*nun için iki yöntem uygulanır. Önce hızla yükselen, sonra yerçekimininkine eşit bir ivmeyle dalışa geçen bir uçakta astronotlar kısa bir an yerçekiminin dışında kalabilirler. Astronotları ağırlık bağlanmış dalgıç giysile*riyle suya daldırmak da hemen hemen aynı etkiyi yaratır.

Yörüngede Yaşam

Dünya çevresindeki bir yörüngede yaşayan astronotların karşılaşacakları sorunların çoğu, bu ortamda yerçekimi olmamasından kaynak*lanır. Yeryüzündeyken hiç farkında bile ol*madan kolayca yapılan birçok eylem, örneğin yürümek, yemek, içmek, uyumak, yerçekim*siz yörüngede beklenmedik sorunlar yaratır (bak. Yerçekimi). Astronotlar kabinin boşlu*ğunda yüzerek dolaşmak zorunda kalır ve bir yöne ilerlemek için duvarlara tutunarak vü*cutlarını ileri doğru iterler. Bir masaya otura*rak yemek yemeleri olanaksızdır, çünkü ma*sa, sandalyeler, tabaklar, yiyecekler, kısacası her şey kayarak dört bir yana dağılır. Bu yüzden uzay istasyonundaki her şey sıkıca bir yere bağlanmıştır. Yiyecek paketleri, konser*ve kutuları, tepsi ve çatallar da mıknatısla ya da yapışkan bantlarla bir yere tutturulur. Aracın içinde kırıntı yapacak yiyecekler ye*mek yasaktır, çünkü boşlukta yüzerek dağılan kırıntılar her yere girer. 

Astronotların bir bardaktan su ya da içki içmesi de olanaksız*dır; yerçekimi sıfır olduğunda sıvılar bulun*dukları kaptan dışarı akamaz. Bu yüzden içeceklerini özel şırıngalarla ağızlarına püs*kürtürler. Genellikle suyu uçurulmuş (kon*santre) yiyecekler bulundurulduğundan, bu toz halindeki kuru besinleri yemeden önce özel torbalarının içine su şırıga etmek gerekir. Astronotlar uyuyacakları zaman uzay kabini*nin duvarlarına tutturulmuş uyku tulumlarına girer ve fermuarını çekerek kendilerini gü*venceye alırlar.

Yerçekiminin yokluğu insan vücudunu, özellikle vücut sıvılarını çok etkiler. Yolcu*luğun ilk birkaç gününde, vücut bu yeni ortama uyum sağlayıncaya kadar astronotla*rın çoğunda “uzay çarpması” görülür. Uzayda haftalarca kalanlarda bu alışılmadık ortamın etkileri çok daha ağırdır. Örneğin kemiklerde kalsiyum kaybı olur, yerçekimine karşı koy*maya alışmış olan kaslar hızla zayıflamaya başlar. Kalsiyum kaybının nedeni henüz bilin*miyor, ama besinlerle ve mineral haplarıyla bu eksiklik giderilebilir. Kas zayıflamasını önlemek için de, astronotların antrenman bisikleti ve yürüyen bant üzerinde düzenli olarak egzersiz yapmaları gerekir.

Yerçekimsiz bir ortamda vücut temizliği de başlıbaşına bir sorundur. Astronotlar yıkan*maya niyetlenseler bütün kabinin içi bir anda su damlacıklarıyla dolar. Bu yüzden uzayda kısa süre kalacak olan astronotların yapacağı tek şey vücutlarını ıslak bir havluyla ovarak temizlemektir. Uzun süre Salyut’ta yaşayan kozmonotlar ise duş lüksünün keyfini çıka*rırlar.

Astronotların uzay aracının içinde yaşaya*bilmesini sağlayan “yaşam destek sistemidir”. Bu sistem astronotların soluyacağı havayı verir, çıkan karbon dioksiti emer, ayrıca kabinin içindeki sıcaklık, nem ve basıncı uygun düzeyde tutar. Astronotlar zaman za*man uzayda çalışmak için uzay aracının dışına çıkmak zorunda kalırlar. O zaman özel bir uzay giysisi giyerek soluyacakları havayı da yanlarında taşımaları gerekir.

Uzay giysisi birkaç kattan oluşan kalın bir giysidir. En içte suyla soğutulan bir astar, onun üstünde basınçlı bir giysi, en dışta da astronotu tehlikeli ışınımlardan ve uzaydaki parçacık sağanaklarından koruyan başlıklı bir yalıtım giysisi bulunur. Astronot, soluyacağı havayı ve giysisinde dolaşan soğutma suyunu göbek bağı denen esnek bir boruyla uzay aracındaki ana yaşam destek sisteminden alır. Bazı uzay giysilerinde bu bağlantıya gerek kalmaz; çünkü giyside ayrı bir yaşam destek sistemi vardır. Örneğin uzay mekiklerinde bu tür giysiler kullanılır.

Uzay mekiğinin astronotları, çeşitli yönlere ateşlenebilen gaz j ederiyle donatılmış insanlı manevre modülleri sayesinde uzayda serbest*çe dolaşabilirler. Bugün yörüngedeki uyduları onarmak için kullanılan bu modülleri belki gelecekte uzay limanlarında çalışan astronot*lar kullanacaktır.

Astronotların Uzayda Giydiği Giysi ve Özellikleri

Tepkili uçak pilotları ve özellikle astronotlarla kozmonotlar vücutlarını sımsıkı saran özel bir elbise giyerler. Bu elbise vücutlarındaki kanı tabii haliyle tutmaya yarar,bayılmalarının,ölmelerinin önüne geçer.

Uzay aracının gittikçe artan bir hızla boşluğa doğru yol alması sırasında kozmonotlarla astronotları büyük tehlikeler bekler. Bu tehlikelerden bir tanesi de hız artışı sırasında astronotlarda ağırlıklarının artmasıdır. Bu sırada astronotun damarlarındaki kanın ağırlığı erimiş bir demirin ağırlığına eşit olur,kan vücudun bazı yerlerinden çekilerek başka yerlerde toplanır. Beynin kansız kalması da ölüme yol açar. İşte astronotun vücudunu bir korse gibi sıkan bu özel elbise kanı vücutta tabii haliyle tutmaya yarar.

Uzaya çıkan bir astronotun giydiği özel elbise, onu uzaya ulaştıran roket ve kapsül kadar önemlidir. Bu özel elbise olmadan astronotlar uzay boşluğunda, Ay üzerinde veya herhangi bir gezegende yürüyemezler. bir araçtan ötekine geçemezler. Çünkü uzayda atmosfer olmadığı için astronotlar nefes alamazlar. Nefes almalarnı sağlayan bir oksijen tüpü taşısalar bile, bu sefer de atmosfer basıncı olmadığı için kanları fışkırır ve yaşayamazlar. Ayrıca, buz gibi soğuk,fırın gibi sıcak bir ortamda, özel koruyucu olan uzay elbisesini giymek zorundadırlar.

Demek ki, uzay elbiseleri astronotları havasızlıktan, basınçsızlıktan, şiddetli soğuk ve sıcaktanHava tüplü olduğu için nefes almalarını sağlamakta, sun’i basınçla vücutlarını dengede tutmaktadır. Uzay elbiseleri önce biraz sert idi ve taşınması güçtü. Fakat zamanla daha esnek ve taşınması daha kolay elbiseler yapıldı. Uzay kabininde astronotun özel uzay elbisesine ihtiyacı yoktur. Çünkü sımsıkı kapalı kabinin içi ya saf oksijenle ya da atmosferdeki tabii hava ile doldurulmuştur. Burada bir havacı tulumu giymeleri yeter. Tabii, kabin ağırlıksız bir mekan olduğu için oturdukları yere kemerle bağlanırlar. Bu tulumlar da elektronik aletlerle donatılmıştır. Astronotun kalp atışları ve vücudunun ısısı bu aletlerle her an tespit edilir ve yerdeki kontrol merkezinde bulunan hekimler uzaydaki astronotun sağlık durumunu muayane edebilirler. Fırlatılış sırasında astronotlar kapsül tulumu ile birlikte özel uzay elbiselerini de giyerler. Bir kaza olursa, bu elbiseler onları daha iyi koruyacaktır. Fakat, kalkış başarlı olmuşsa, bir saat kadar sonra uzay elbiselerini çıkarabilirler.

15 Katlı elbise 

Uzayda veya Ay’da yürüyecek astronotun elbisesi her şeyden önce müthiş sıcağa karşı dayanıklı olmalıdır. Bunun için astronot iki elbise giyer. Birinci elbisenin içinde (Buna uzay çamaşırı da diyebiliriz) soğuk su akımı sağlayan ince tüpler vardır. Vücut etrafına dolanan bu tüplerin içindeki serin su, astronotları sıcaktan korur. Tüpteki suyun ısısı sırt çantasındaki bir cihaz tarafından sabit tutulur. Uzay çamaşırının üzerine giyilen özel elbise kat kattır. İç kısmı futbol topu gibi hava ile şişirilmiştir ki bu basıncın normalde kalmasını sağlar. Bunun üzerinde tam 15 kat daha vardır. Plastik ve alüminyum tabakalardan yapılan bu katlar tehlikeli radyasyonlara ve küçük göktaşlarına karşı astronotları korur. En dışta bir çelik çember bulunur. Elbisenin ikinci önemli bölümü olan başlık, başın rahat hareket edebileceği büyükçe bir kafes gibidir. Başlığın ön kısmı kırılmaz camdan yapılmıştır ve onun da yukarısında bir kask daha vardır. Uzay elbisesinin üçüncü bölümü ayakkabılardır. Elbise gibi kat kat olan sağlam, kalın ve ısı geçirmez özellikteki bu ayakkabı daha çok çarığa benzer. Astronotun sırt çantasında, oksijen ve serinletme suyunun dolaşımını sağlayan cihazdan başka bir de telsiz cihazı vardır. Astronotun Dünya ve uzay kabini ile devamlı bağlantısını bu cihaz sağlar. Bu cihaz onun yalnız konuşmasını değil,sağlık durumunu da otomatik olarak yerdeki kontrol merkezine bildirir.

Kaynak:1. Sune Engel Brektson:Etoiles,Planetes et Galaxies 2. Charles-Noel Martin:Le Cosmos et La Vie 3. Adnan Sayılı:The Observatory in İslam 4. Wim Dannau:Les Hommes Sans Pesanteur 5. Raymond Cartier:L’Homme et le Cosmos 6. H. Couper et N. Henbest:L’Exploration de l’Espace 7. Felix Sutton:La Lune 8. Philippe deLa Cotardiere:Guide Explo de l’Astronomie 9. Kenneth W. Gatland:L’Espace 10. James Muirden:Notre Univers 11. Michael Collins:En Route Pour La Lune 12. Rüdiger Proske:Der Mond 13. Michael Maegraith:Mond Landung 14. N.A.S.A.(National Aeronautics and Space Administration)’nın yayınları,film ve posterleri 15. National Geographic koleksiyonları