Sizden gelen soru:
* Büyük millet meclisi ile ilgili bilgi? *
Cevap:
Türkiye Büyük Millet Meclisi
Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), 23 Nisan 1920’de Osmanlı Devleti’nin İtilaf Devletleri’nce işgali sırasında direniş gösteren Türk Milletinin oluşturduğu irade ile kurulan ve yine bu iradenin sahibi Türk Milletinin verdiği yetki ile yasama görevi yapan Türkiye Cumhuriyeti anayasal devlet organıdır. “Egemenlik, kayıtsız şartsız Milletindir.” ilkesi Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin varoluşunun temel dayanağını oluşturur.
TBMM diğer anayasal devlet organlarından üstün değildir. Yasama yetkisi yasa veya kanun yapma yetkisidir. Yasalar anayasaya aykırı olamaz. TBMM’nin anayasada da değişiklik yapma yetkisi bulunsa da bu yetki de Anayasa’nın Başlangıç bölümünde yer alan anlayışla ve anayasal bütünlüğe uygun olarak hareket etme ve ancak bu çerçeve içerisinde Anayasa’da değişiklik yapabilme ile sınırlıdır ve bu çerçevede meşruiyet kazanır. Yasa ve anayasa değişikliklerinin halka ait egemenlik haklarını da koruyan bir toplumsal sözleşme olananayasaya aykırı olup olmadığı Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir.
Millete ait egemenlik yetkilerinin kuvvetler ayrılığı prensibi ile verilmesinin, kuvvetler ayrımının, devlet organları arasında üstünlük sıralaması anlamına gelmeyip, belli Devlet yetki ve görevlerinin kullanılmasından ibaret ve bununla sınırlı medeni bir iş bölümü ve işbirliği olduğu ve üstünlüğün ancak Anayasa ve kanunlarda bulunduğu anlamına geldiği Anayasanın başlangıç bölümünde belirtilmiştir.
Anayasanın 108’nci Maddesine göre, yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Milletvekili genel seçimleri, dört yılda bir, serbest, eşit, tek dereceli, genel oy esaslarına göre, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır. Seçilen milletvekili adayları, anayasaya bağlı kalacağına dair Türk milleti önünde namusu ve şerefi üzerine yemin ederek 4 yıllığına TBMM üyeliği (milletvekilliği) hakkı kazanırlar. TBMM üyeleri (milletvekilleri), yasama dokunulmazlığına sahiptir.
TBMM Tarihçesi
Türk siyasi tarihinde parlâmento
Türk siyasi tarihinde ilk parlâmento Osmanlı döneminde İstanbul’da Dolmabahçe Sarayı’nda yapılan törenle 19 Mart 1877’de açıldı. Bu meclisKanuni Esasi’ye göre “Meclis-i umumi” olarak adlandırılmıştı. “Ayan meclisi” ve “Meclis-i Mebusan” olmak üzere iki kısımdan oluşan bu meclis, ilk oturumunu 20 Mart 1877 tarihinde Sultanahmet’teki İstanbul Üniversitesi binasında yaptı. Kısa süren bu meclis 93 Harbi nedeniyle dağıldı. Daha sonra yapılan ikinci genel seçimlerin ardından 18 Aralık 1877’de yeniden açılan meclis, Kanuni Esasi’nin verdiği yetkiyle padişah II. Abdülhamittarafından 14 Şubat 1878’de kapandı.
1908’de bir seçim kanunu dikkate alınarak ilk seçim yapıldı. Seçme yaşı 25, seçilme yaşı 30 olan bu seçimlerde vergi ödeyenler oy kullanabiliyordu. 17 Aralık 1908’de yeniden açılan meclis, İstanbul’un işgali’ne kadar açık kaldı. Üç yıl sonra ise İstanbul’da ilk kez bir ara seçim yapıldı. Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle çıkmasından sonra bu meclis Mondros Ateşkes Anlaşması sonrasında İstanbul’un işgali nedeniyle 11 Nisan 1920’de resmen kapandı.
TBMM’nin kurulması
Mustafa Kemal Atatürk önceden beri Meclis-i Mebusan’ın İstanbul’da değil, Anadolu’da toplanmasını istemekteydi. İşgal altındaki İstanbul’da meclisin tehlikede olduğu savunuyordu. Atatürk’ün bu düşüncesine karşın Heyet-i Temsiliye’nin yaptığı toplantılarda meclisin İstanbul’da toplanması fikri ağır bastı. Meclisi Mebusan üyelerini belirlemek için Ali Rıza Paşahükûmeti döneminde seçimler yapıldı. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti üyeleri seçimlerde başarılı oldu.
Heyet-i Temsiliye, seçilen milletvekillerinin Meclis-i Mebusan’da “Müdafaa-i Hukuk” adında bir grup oluşturmasını istemekteydi. Buna karşın Meclis-i Mebusan’da böyle bir grup kurulamadı. Ancak heyet, yeniden açılan Osmanlı Mebusan Meclisi’ne üye olarak İstanbul’a gidecek olan mebuslarla görüşmeler yapmıştı. Heyet-i Temsiliye, hazırladıkları Misak-ı Milli’nin Mebusan Meclisi’nde kabul edilmesini sağladı.
Heyet-i Temsiliye’nin başkanı olan Atatürk, kendisinin Meclis-i Mebusan’ın başkanı seçilmesini ve Anadolu’da süren hareketin yasal olarak tanınmasını istiyordu. Ancak 18 Mart 1920’de İngiliz işgal kuvvetleri Meclis-i Mebusan’daki Heyeti Temsiliye milletvekillerini tutukladı ve sürgüne gönderdi. Bu tutuklamalardan sonra 18 Mart 1920’de Meclis-i Mebusan kapandı.
Atatürk, bunun üzerine Heyet-i Temsiliye’yi temsilen meclisi Ankara’da toplanmaya çağırdı ve 21 Nisan 1920’de yayınladığı bir bildiri ile meclisin 23 Nisan 1920’de toplanacağını duyurdu. 23 Nisan Cuma günü Hacı Bayram Camii’nde kılınan Cuma namazının ardından dualar ile meclis açıldı. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ve Meclis-i Mebusanüyelerinden oluşan 324 milletvekili ile kurulan meclis, zorluklar nedeniyle 115 milletvekili ile açıldı. Aynı gün gerçekleşen toplantıda meclis adının “Türkiye Büyük Millet Meclisi” olmasına karar verildi.
23 Nisan 1920 tarihinde, Parlamento geleneklerine göre, en yaşlı üye olan Sinop Milletvekili Şerif Bey (d. 1845), Başkanlık kürsüsüne çıktı ve konuşma yaparak Meclis’in ilk toplantısını açtı.
- Bu Yüksek Meclisin en yaşlı üyesi sıfatıyla ve Allah’ın yardımıyla milletimizin iç ve dış tam bağımsızlık içinde alın yazısının sorumluluğunu doğrudan doğruya yüklenip, kendi kendisini yönetmeye başladığını bütün dünyaya ilan ederek, Büyük Millet Meclisi’ni açıyorum.
Bu açış konuşmasında, millî egemenliğe dayalı yeni Türk parlâmentosunun adı da “Büyük Millet Meclisi” olarak konulmuştu. Bu ad herkesçe benimsedi. Daha sonra Atatürk’ün tüm konuşmalarında yer aldığı şekliyle ve ilk kez 8 Şubat 1921 tarihli Bakanlar Kurulu Kararnamesinde de yazılı olarak, “Türkiye Büyük Millet Meclisi” (TBMM) adı kalıcılık kazandı.
TBMM, 24 Nisan 1920 günü yaptığı ikinci toplantısında Mustafa Kemal Atatürk’ü meclis başkanlığına seçti. Atatürk, kendi öncülüğünde kurulan TBMM’nin başkanlığınıCumhurbaşkanı seçildiği gün olan 29 Ekim 1923 tarihine kadar sürdürdü.
TBMM Yasama Dönemleri
TBMM’nin tarihçesi, kurulduğu 23 Nisan 1920 tarihinden 2007 yılına kadar 23 yasama dönemine ayrılır. 15 Ekim 1961-12 Eylül 1980 tarihleri arasında “Millet Meclisi” ve “Cumhuriyet Senatosu” olmak üzere iki bölüm halinde çalışmıştır. 23 yasama dönemir aşağıdaki şekildedir:
Seçimler | Dönem | Tarih | Üye sayısı |
---|---|---|---|
TBMM 1. Dönem | 23 Nisan 1920 – 11 Ağustos 1923 | 436 | |
1923 genel seçimleri | TBMM 2. Dönem | 11 Ağustos 1923 – 1 Kasım 1927 | 333 |
1927 genel seçimleri | TBMM 3. Dönem | 1 Mayıs 1927 – 4 Mayıs 1931 | 335 |
1931 genel seçimleri | TBMM 4. Dönem | 4 Mayıs 1931 – 1 Mart 1935 | 348 |
1935 genel seçimleri | TBMM 5. Dönem | 1 Mart 1935 – 3 Nisan 1939 | 444 |
1939 genel seçimleri | TBMM 6. Dönem | 3 Nisan 1939 – 8 Mart 1943 | 470 |
1943 genel seçimleri | TBMM 7. Dönem | 8 Mart 1943 – 5 Ağustos 1946 | 492 |
1946 genel seçimleri | TBMM 8. Dönem | 5 Ağustos 1946 – 22 Mayıs 1950 | 503 |
1950 genel seçimleri | TBMM 9. Dönem | 22 Mayıs 1950 – 14 Mayıs 1954 | 492 |
1954 genel seçimleri | TBMM 10. Dönem | 14 Mayıs 1954 – 1 Kasım 1957 | 537 |
1957 genel seçimleri | TBMM 11. Dönem | 1 Kasım 1957 – 27 Mayıs 1960 | 602 |
27 Mayıs Darbesi | Millî Birlik Komitesi | 27 Mayıs 1960 – 25 Ekim 1961 | 38 |
Kurucu Meclis (Millî Birlik Komitesi – Temsilciler Meclisi) | 6 Ocak 1961 – 25 Ekim 1961 | ||
1961 genel seçimleri | TBMM 12. Dönem(*) | 25 Ekim 1961 – 10 Ekim 1965 | 450 |
1965 genel seçimleri | TBMM 13. Dönem(*) | 22 Ekim 1965 – 12 Ekim 1969 | 450 |
1969 genel seçimleri | TBMM 14. Dönem(*) | 22 Ekim 1969 – 14 Ekim 1973 | 450 |
1973 genel seçimleri | TBMM 15. Dönem(*) | 24 Ekim 1973 – 5 Haziran 1977 | 450 |
1977 genel seçimleri | TBMM 16. Dönem(*) | 13 Haziran 1977 – 12 Eylül 1980 | 450 |
12 Eylül Darbesi | Millî Güvenlik Konseyi | 12 Eylül 1980 – 6 Aralık 1983 | 5 |
Kurucu Meclis (Millî Güvenlik Konseyi – Danışma Meclisi) | 23 Ekim 1981 – 6 Aralık 1983 | ||
1983 genel seçimleri | TBMM 17. Dönem | 24 Kasım 1983 – 29 Kasım 1987 | 400 |
1987 genel seçimleri | TBMM 18. Dönem | 14 Aralık 1987 – 20 Ekim 1991 | 450 |
1991 genel seçimleri | TBMM 19. Dönem | 6 Kasım 1991 – 24 Aralık 1995 | 450 |
1995 genel seçimleri | TBMM 20. Dönem | 8 Ocak 1996 – 18 Nisan 1999 | 550 |
1999 genel seçimleri | TBMM 21. Dönem | 2 Mayıs 1999 – 3 Kasım 2002 | 550 |
2002 genel seçimleri | TBMM 22. Dönem | 14 Kasım 2002 – 22 Temmuz 2007 | 550 |
2007 genel seçimleri | TBMM 23. Dönem | 4 Ağustos 2007 – 12 Haziran 2011 | 550 |
2011 genel seçimleri | TBMM 24. Dönem | 28 Haziran 2011- | 550 |
Cumhuriyet Senatosu | ||
İl grubu | Seçim | Tarih |
---|---|---|
A grubu | 1961 senato seçimleri | 15 Ekim 1961 – 2 Haziran 1968 |
1968 senato seçimleri | 2 Haziran 1968 – 5 Haziran 1977 | |
1977 senato seçimleri | 5 Haziran 1977 – 12 Eylül 1980 | |
B grubu | 1961 senato seçimleri | 15 Ekim 1961 – 2 Haziran 1966 |
1966 senato seçimleri | 5 Haziran 1966 – 12 Ekim 1975 | |
1975 senato seçimleri | 12 Ekim 1975 – 12 Eylül 1980 | |
C grubu | 1961 senato seçimleri | 15 Ekim 1961 – 7 Haziran 1964 |
1964 senato seçimleri | 7 Haziran 1964 – 14 Ekim 1973 | |
1973 senato seçimleri | 14 Ekim 1973 – 14 Ekim 1979 | |
1979 senato seçimleri | 14 Ekim 1979 – 12 Eylül 1980 |
(*) 1961’den itibaren sıralama 1’den başlatılmış (12. yerine 1. Dönem, 13. yerine 2. Dönem gibi…), 1983 sonrasında Meclis’in kuruluşundan (1920’den) hareket eden sıralamaya geri dönülmüştür.
TBMM Başkanları
Mustafa Kemal Atatürk 24 Nisan 1920-29 Ekim 1923
Ali Fethi Okyar 1 Kasım 1923-22 Kasım 1924
Kazım Özalp 26 Kasım 1924-1 Mart 1935
M. Abdülhalık Renda 1 Mart 1935-5 Ağustos 1946
Kazım Karabekir 5 Ağustos 1946-26 Ocak 1948
Ali Fuad Cebesoy 30 Ocak 1948-1 Kasım 1948
Şükrü Saraçoğlu 1 Kasım 1948-22 Mayıs 1950
Refik Koraltan 22 Mayıs 1950-27 Mayıs 1960
Millet Meclisi Başkanları
Fuat Sirmen 1 Kasım 1961-22 Ekim 1965
Ferruh Bozbeyli 22 Ekim 1965-1 Kasım 1970
Sabit Osman Avcı 26 Kasım 1970-24 ekim 1973
Kemal Güven 18 Aralık 1973-17 Haziran 1977
Cahit Karakaş 17 Kasım 1977-12 Eylül 1980
Necmettin Karaduman 4 Aralık 1983-24 Aralık 1987
Yıldırım Akbulut 24 Aralık 1987-9 Kasım 1989
Kaya Erdem 23 Kasım 1989-1 Kasım 1991
Hüsameddin Cindoruk 14 Kasım 1991 – 01 Ekim 1995
İsmet Sezgin (1928) 18.10.1995- 24.12.1995
Mustafa Kalemli (1943) 25.01.1996-30.09.1997
Hikmet Çetin (1937) 16.10.1997-18.04.1999
Yıldırım Akbulut (1935) 20.05.1999-30.09.2000
Ömer İzgi (1940) 18.10.2000-03.11.2002
Bülent Arınç (1948) 19.11.2002
Köksal Toptan (1943) 09.08.2007 – 5.08.2009
Mehmet Ali Şahin (1950) 5 Ağustos 2009 –
Cumhuriyet Senatosu Başkanları
Suat Hayri Ürgüplü 28 Ekim 1961-1 Kasım 1963
Enver Aka 1 Kasım 1963-1 Kasım 1965
İ. Şevki Atasagun 2 Aralık 1965-19 Kasım 1970
Tekin Arıburun 19 Kasım 1970-14 Haziran 1977
Sırrı Atalay 16 Haziran 1977-6 Kasım 1979
İ. Sabri Çağlayangil l6 Kasım 1979-12 Eylül 1980
“Büyük Millet Meclisi İle İlgili Bilgiler Nelerdir?” için bir yanıt
tşk bana kalırsa güzel