Sizden gelen soru:
* Deniz atı tükenir mi? *
Cevap:
Denizatlarının Nesli Tükeniyor!
Dünya ve ülkemiz sularinda nesli tükenmekte olan bir çok tür bulunmaktadir. Akdeniz foku , deniz kaplumbagalari , mercan türleri , deniz memelileri ve denizatlari nesli tükenmekte olan canlilar arasinda yer alir.Bizler size bu ilk yazimizda bu canlilardan biri olan Sngnathidae familyasi hakkinda bilgilerimizi paylasacagiz.
Syngnathidae familyasi üyeleri yüzgeç durumlarina göre 2’ye ayrilir :
– Pektoral yüzgeçleri (gögüs yüzgeci) ve anal yüzgeçleri olmayanlar ; Synganathus ve Neropsis genusu üyeleri olan denizigneleri
– Iyi gelismis pektoral yüzgeçleri ve birkaç radiuslu (isinli) anal yüzgeçleri olan ancak caudal yüzgeci olmayan Hippocampus genusuna ait denizatlaridir.
Benim denizatlariyla ilgili bilgi toplamaya baslamam 1 sene önce balikçi aglarina takilarak ölen bireylerin cesetleriyle karsilasmama dayanir. Caddebostan açiklarinda avlanmakta olan balikçilarin aglarina takilan 450 kadar denizati balikçilar tarafindan tekneye alinmis ve ölen bireyler elime ulasmisti. Bu durum beni gerçekten çok üzmüstü . Bir seyler yapabilecegimi düsünerek bilgi toplamaya basladim.
Ilk buldugum bilgi bu canlilarin birer balik oldugu ve yumurtalari erkeklerin tasidigiydi.Bilgi toplarken onlari gözlemem gerektigini düsünerek balikçilarin gösterdikleri yerlerde dalislar yaptik. Marmara sahilinde Maltepe,Kartal ve Caddebostan kiyilarinda 10m dalislarinda zeminde alglere tutunmus olarak buldugum denizatlarindan 12 adet aldim.Hazirlamis oldugum akvaryumda mercan,bir deniz çayiri türü olan Zoestera ve beslenmeleri için bir zooplankton olan Artemia vardi.Su sicakligini 22oC ayarladiktan sonra denizatlarini akvaryuma koydum.
Yaklasik boylari 10mm-300mm arasinda ve agirligi 25gramdan fazla olan bu genusun bilinen 40 türü olmasina karsin sularimizda yalnizca 2 türü bulunmaktadir.Hippocampus hippocampus ve Hippocampus ramulosus türleridir. Türler arasi farka gelince ; H. ramulosus’da postanal bölgede (bas ile kuyruk ucu arasinda kalan bölge) halka sayisi 36-40, dorsal yüzgeçte (sirt yüzgeci) 18-21 ve pektoral yüzgeçte (gögüs yüzgeç) 15-18 adet isin bulunur.Bas boyu diger türlere göre daha uzundur ve gövdede deri uzantilari vardir.Renk genellikle kahve – siyah olmasina karsin sari yada kirmizi renge de rastlanir.Nokta ve çizgimsi süslerde tasiyabilen bu hayvanlar çevrenin hakim rengini alarak motifi veya alacali olarak da bulunur. H.hippocampus ‘da ise 38’den az halka bulunur. Pektoral yüzgeçte 15 , dorsal yüzgeçte ise 13-15 adet isin var . Burun nispeten kisa ve deri çikintilari çok az sayida yada hiç bulunmaz.
Topladigim bilgiler isiginda elimdeki denizatlarinin H.hippocampus türüne ait bireyler oldugunu buldum.Akvaryumda sakin ve hareketsiz bu canlilarda bir hareketlenme baslamisti. Birbirlerini kuyruklarindan tutup bir süre hareketsiz kaliyor hayvanlardan biri renk degistirinceye kadar bu islem sürüyordu. Çesitli literatürlere baktim ve bunun bir çesit düello oldugunu ögrendim.Erkeklerin diger bir düello sekliyse burunlarini rakibe dogrultarak üfleyen erkek rakibi alabora olana kadar bu olaya devam etmesiymis.Yani erkekler begendigi disisini elde etmek için elinden geleni yapiyor.
Akvaryumdaki 14 denizatindan yalniz bir çiftin çiftlesmesi ilgimi çekmisti.Daha sonra bu canlilarin yüksek monogami oldugunu ve bu olayinda nedenin bu oldugunu ögrendim. Oldukça zor es seçen bireyler bulduklari eslerine oldukça sagdik kalirlar.Çesitli nedenlerle birbirini kaybeden eslerden disi olani yasam alani içinde sabit kalip beklerken , erkek birey kendine en uygun disisini aramak için gezinir.Yasami boyunca disisine sadik kalan erkek yeni bir disi bulmak için bazen haftalarca dolanabilir.Genis dagilimi olmayan, enerjisi ve zamani kisitli olan bu hayvan tekrar bir es bulamayarak ölebilir bile.Bu olay eslerine sadik olmayan hayvanlar dünyasinda oldukça ilginçtir.
Denizatlarinin üremeleri suyun isisina bagli olmakla birlikte genellikle nisan ve agustos aylari arasinda sig ve sakin sularda deniz çayirlari ve algler arasinda gerçeklesmektedir. Diger hayvanlarda oldugu gibi spermatozoitler erkekte , ovaryum ise diside bulunur. Farkli olan sey ise disilerin oldukça iri olan (2 – 2,5 mmØ) ve yasa göre 20-200 taneye kadar olan döllenmis yumurtalarinin erkeklerde bulunan kuluçka kesesi içine , salgiladiklari yapiskan bir salgi ile yapistirmalaridir.Familyanin bazi cinslerinde bu gibi kuluçka kesesi bulunmamaktadir.Bu durumda disiler gene yumurtalarini salgiladiklari yapiskan maddeyle dogrudan erkegin karnina yapistirmaktadir.(Syngnathus ve Nerophis denen deniz ignelerinin de bu familyanin üyeleri oldugunu unutmamak gerekir).Bu hamilelik memelilerinkine oldukça benzer.Deniz atlarinin erkeklerinde de prolaktin hormonu bulunmakta ve bu hormon hamileligi kontrol etmektedir. Embriyoyu erkek boyunca besler ve gerekli her seyi kendi yapar.
Böylece erkegin kuluçka kesesine veya karin kismina yapistirilmis olan döllenmis yumurtalar 6-10 gün içerisinde kuluçka evresini tamamlayarak küçük birer yavru halinde babalari tarafindan suya birakilirlar.Bu olay tam olarak bir dogurma sayilmaz. Yumurtadan çikan genç yavrular kisa süre babalariyla birlikte dolasarak planktonla beslenirler ve yavas yavas uzaklasarak kendi baslarina serbest yüzmeye baslarlar.
Çevre kirliliginin artmasiyla Zoestera ve Posedonia gibi bir çok deniz çayiri popülasyonu gittikçe azalmakta bununla birlikte mercan resifleri tükenmektedir.Bu olumsuz gelismelerse deniz atlarinin yasam alanlarinin yok olmasina neden olmaktadir.Genellikle tropik sularda yasamlarini sürdüren bu hayvanlarin en önemli sorununu çevre kirliligi olusturmasina karsin baska sorunlari da yok degildir.Planktonik organizmalarla beslenen bu baliklara diger balik türleri cazip bir besin olarak bakmamasina karsin bazi karides türleri , yengeç ve penguenler için iyi birer yiyecek sayilabilirler.Aktif yüzücü olmayan , su hareketleriyle hareket eden bu hayvanlar firtinalar sirasinda yasam alanlarindan koparak farkli yerlere sürüklenmekte hatta bazen enerjileri tükenerek ölmektedirler.Tüm bu çevresel kosullarin yani sira bu hayvanlarin ticareti de yapilmaktadir.Önceleri önemsemeyen bu meslek bu hayvanlarin nüfusunu tehdit edecek kadar artmistir.Çin halki deniz atlarini astim , damar sertligi, kemik kirilmalari, idrar kaçirma, böbrek yetmezligi, tiroid bezi hastaliklari gibi bir çok hastaligin tedavisinde kullanilir.
Taiwan’da deniz atlari öncelikle afrodizyak olarak veya losyon olarak kullanilir. Deniz atlari daha ziyade bir çok bitki ile beraber hastanin ihtiyaçlarini karsilamak için kullanilir.Alternatif tedaviler deniz atini haslamayi ve elde edilen siviyi içmeyi kapsar fakat deniz ati genellikle yenmez. Deniz atlari ayni sekilde, kuvvetli alkol içinde diger bazi tibbi maddelerle birlikte mayalanmaya birakilir ve bu sivi çogunlukla kuvvetli bir yenileyici veya genel kuvvetlendirici ilaç olarak içilir.
19965 yilinda Hong-Kong , Çin ve Vietnam da satisa sunulan orta boyda kurutulmus deniz atlarinin agirligi 3,6 gr olarak ölçülmüstür.Hong-Kong da satilan çogu deniz ati tüketici talebine istinaden kimyasal islemlerle beyazlatilarak satisa sunulur.Beyazlatilmis deniz atlari çogunlukla Hong-Kong’dan üretici ülkelerde ki ( Endonezya ve Filipinler) gibi TCM (geleneksel Çin tibbi) dükkanlarina tekrar ithal edilir.
Balikçilar deniz atlarini özellikle hedef alabilir, baska türleri yakalamak için onlari gözleyebilir ve diger baliklari avlama yöntemlerinde yem olarak kullanabilirler .Bazi balikçilar hedeflenen deniz atlarini , gün boyunca toplamada sandaldan uzatilan uzun, agli kepçelerden yararladirlar.Diger sahlar içinde koleksiyoncular deniz atlarini gece elle yakalarlar.
Dünya genelinde hediyelik esya dükkanlarinda deniz atlari hatira esyasi veya anahtarliklarda, mücevherlerde ve çesitli süslerde kullanilirlar.Her ne kadar gida olarak tüketilmese de bazi özel restorantlar da menü de bulunabilirler.
Deniz ati ticareti yapan ülkeler listesinde Avusturalya , Brezilya , Belize, Çin , Dubai , Ekvator, Misir ,Endonezya ,Japonya , Kuveyt , Meksika , Yeni Zelanda,Pakistan , Singapur , Ispanya ,Taiwan , Tayland ,Amerika , Vietnam vardir. Listedeki ülkelerle beraber etnik Çin toplumu deniz atlarini hem ithal hem de ihraç ederler.
Çin en büyük kullanicidir (yaklasik 60 milyon deniz ati ).Bunu Taiwan 11,26 ton yani 3 milyon deniz ati kayitli ihracati ile , Hong-Kong yaklasik 3 milyon ve Singapur 2 – 3 milyon ile takip etmektedir. Japonya ve Kore denizati ihraç etmekle bilinirler ve büyük miktarlarda denizati tüketebilirler. Bunda tibbi geleneklerinin TCM ile ayni kökenden gelmesi etkilidir.
Ölüler daha degerlidir çünkü fiyatlar ölüler için agirlikla çogalirken yasayanlar için sabittir.Akvaryum ticareti dünya çapinda milyonlarca canli denizatini kapsar ve hediyelik esya ticareti de Tayland ve Florida gibi turistik bölgelerde önemlidir.Kurutulmus denizatlari yüksek fiyatlarla alici bulabilirler. Örnegin; nisan 95’de Hong-Kong’da orta boyda karisik türde beyazlatilmamis deniz atlarinin kilosu 280$ ; büyük ve beyazlatilmis deniz atlarinin kilosu 1200$ civarindadir.
Korunmalari için henüz çok fazla harcanmamasina karsin 1995 yili Traffic Bulletin’de yayinlanan açiklamaya göre korunmalari için uygulanmasi uygun olan yöntemler sunlardir:
– Bölgesel topluluklara dayanan kaliplasmis koruma teknikleri olusturmak
– Yakalama limitlerindeki ölçülerini degistirmek
– Akvaryum kültürünü artan denizati sayimlari sayesinde degistirmek ve üreme alanlari olusturmak
Hazirlayan : EVRIM TAVLASOGLU