Eski ve Yeni Ölçü Aletleri Hakkında Bilgiler ve Resimler - Eski ve Yeni Ölçme Aletleri Resimleri

Eski ve Yeni Ölçme Aletleri

Ölçü aletleri insanların günlük hayattaki bazı ihtiyaçlarına belli bir düzen katmak amacıyla kullanılmaktadır. Gelişen teknolojinin sağladığı daha hassas ölçümler ölçü aletlerinede yansımış ve çeşitli değişikliklere gidilmiştir. Meydana gelen değişimleri görmek için eski ve yeni bazı ölçüm aletlerine göz atmak yeterli olacaktır. Bu nedenle burada bazı eski ölçüm aletlerini resimli olarak veriyoruz.

Sponsorlu Bağlantılar

Eski Ölçü Aletleri

Eski Uzunluk Ölçüleri

Osmanlı Uzunluk ve Uzaklık (Mesafe) Ölçü Birimleri

Arşın
Ayak
Berid
Çarşı Arşını
Endaze
Eski Mil
Fersah
Hat
Kadem
Kerrab
Kirah
Kulaç
Menzil
Merhale
Nokta
Parmak
Rubu (Rub)
Urup (Urub)
Zirai (Zira)

Çarşı arşını

Daha çok çarşı ve pazarda kullanılırdı. Metre hesabıyla çarşı arşını 68 cm’dir.

Bina ve mimar arşını

75,8 cm’dir. Bu arşının uzunluğunda zamanla değişiklikler oldu. Üçüncü Selim Han abanoz ağacından bir mimar arşını yaptırdı. Bunun ölçü olarak kullanılmasını istedi ve kütüphaneye kaldırttı. Bunun bir tarafı 24 parmağa ve her parmak 10 hat’ta bölündü. Böylelikle bu bölümle basımevinde kullanılan punto büyüklükleri de alınabilecekti. Diğer tarafı sadece 20 eşit parçaya bölündü. Değerli kumaşları bilhassa ipekleri ölçmede endaze kullanılırdı (endaze 65,25 cm’dir).

Türkiye’de 26 Mart 1931 tarih ve 1782 sayılı kanunla, arşın ölçü birimi kaldırılıp, yerine metre sistemi kabul edildi. 1933’ten sonra da arşının bütün çeşitleri tamamen ortadan kaldırılıp metre sistemine geçildi.

Zirai mimari, arşın ve endaze ölçü birimlerinin ast ve üst katları aşağıda gösterilmiştir.

ENDAZE

1 endaze = 8 rubu
1 rubu = 2 kirah

ÇARŞI ARŞINI

1 çarşı arşını = 8 rubu

ZİRAİ

1 merhale = 2 berid
1 berid (menzil) = 4 fersah
1 fersah = 3 mil
1 mil = 2500 zirai
1 kulaç = 2,5 zirai

PARMAK

1 parmak = 12 hat
1 hat = 12 nokta

GÜNÜMÜZ ÖLÇÜSÜ METREYE GÖRE KIYASLAMA

” 1 parmak = 12 hat = 0,03157 m
” 1 hat = 12 nokta = 0,00263 m
” 1 nokta = 0,00022 m
” 1 kulaç = 2,5 zirai =1,895 m (ip boyu, su derinliği, kuyu derinliği vb. için)
” 1 kara mili = 2500 zirai = 1895 m (kara yolculuğundaki mesafeler için)
” 1 fersah = 3 mil = 7500 zirai = 5685 m
” 1 berid (menzil) = 4 fersah = 12 mil = 30900 arşın = 22740 m
” 1 merhale = 2 berid = 45080 m
” 1 çarşı arşını = 8 rubu (urup) = 0,680 m (kumaş için)
” 1 rubu = 2 kirah = 0,085 m
” 1 kirah = 0,0425 m
” 1 endaze = 8 rubu (urup) = 0,650 m

(artan ipekli fiyatlarına karşılık konulan ölçü birimi)

Eski Ağırlık Ölçüleri

Ağırlık ölçü birimi de uzunluk ölçü birimi gibi farklılıklar gösteriyordu. Şimdi kullanılan ağırlık birimi kilogram olup 0 derecede bir desimetreküp suyun ağırlığı olarak tanımlanmış ve Uluslararası Ölçü ve Ağırlık Birliğinden Türkiye’ye bir örnek verilmiştir.1874 yılı iridyumlu platin alaşımından 1928/29 da yapılmış olan 42 nolu Türkiye milli kilogram prototipinin kullanılmasında gösterilen dikkatsizlik ve özensizlikten dolayı bozulduğunun anlaşılması üzerine 1953 yılında yapılan 54 numaralı prototipi ile değiştirilmiştir.

OKKA

1 tonilato = 4 çeki
1 çeki = 4 kantar
1 kantar = 44 okka(kıyye)
1 batman = 6 okka(kıyye)
1 okka(kıyye) = 400 dirhem

DİRHEM

Osmanlı Döneminde kullanılan 1 dirhem

1 dirhem = 4 dönük
1 dönük = 4 kırat
1 kırat = 4 bakray
1 bakray = 4 fitil
1 fitil = 2 nekir
1 nekir = 2 kıtmir
1 kıtmir = 2 zerre

GÜNÜMÜZ ÖLÇÜSÜ KİLOGRAMA GÖRE KIYASLAMA

” 1 okka (kıyye) = 400 dirhem = 1282,945 gr (1280 gr)
” 1 batman = 6 kıyye = 7,544 kg
” 1 kantar = 44 kıyye = 100 ludre = 56,320 kg
” 1 çeki = 4 kantar = 176 kıyye = 225,798 kg
” 1 tonilato = 1000 kg = 4 çeki + 1 kantar + 37,4 okka
” 1 tonilato = 17 kantar + 31 okka + 183 dirhem
” 1 miskal = 1,5 dirhem = 4,8 gr
” 1 dirhem = 4 dünük = 3,2 gr
” 1 dünük = 4 kırat
” 1 kırat = 4 bakray = 1/24 misgal
” 1 bakray = 4 fitil
” 1 fitil = 2 nekir
” 1 nekir = 2 kıtmir
” 1 kıtmir = 2 zerre

Eski Zaman Ölçüleri

Alaturka Saat
Hicri Takvim

Cumhuriyetten önce, yurdumuzda kullanılan ölçüler uygar ülkelerin kullandığı ölçülerden farklıydı. Metre yerine, arşın denilen bir uzunluk aleti kullanıyordu ve ayrıca alaturka saat kullanıyordu. Bu saate göre 6’da öğle 12’de akşam oluyordu.
Dünya ülkelerinin çoğu miladi takvim kullanırken, biz hicri takvim kullanıyorduk. Bu yüzden takvim birliği sağlanamıyordu. Ağırlık ölçüsü olarak okka, batman, dirhem denilen ölçü birimi kullanıyordu. Bütün bunlar dünyaya ayak uydurmamızı engelliyordu. TBMM hazırladığı bir kanunla eski ölçü birimleri değiştirirdi. Bugün kullandığımız metre, kilogram, takvim, saat gibi ölçü araçları kabul edildi.

Eski Sıvı Ölçüleri

Su kaynağının debisinin ölçülmesinde birim olarak “lüle” kullanılmıştır. 1 lüle yaklaşık olarak 26 mm çapında bir borudur ve dakikada 36 litre su akıtır. Günlük yaklaşık 52 m3 su olarak kabul edilir. Şehir içinde yer alan su taksim istasyonlarında bulunan dağıtım sandıklarında kullanılan boruların günlük debisi ise dağıtım yapılan bölgenin ihtiyacına göre ayarlanmıştır ve aşağıdaki gibidir.

1 Hilal 0,5625 lt/Dak. (Günde-0,81 m3)
1 Çuvaldız 1,125 lt/Dak. (Günde-1,62 m3)
1 Masura 4,5 lt/Dak. (Günde-6,48 m3)
1 Kamış 9 lt/Dak. (Günde-12,96 m3)
1 Lüle 36 lt/Dak. (Günde- 51,84 m3 ~ 52 m3)

Eski Alan Ölçüleri

” 1 arşın (zirai) ²= 0,57417 m²= 4 ayak²
” 1 dönüm (yeni) = 2500 m²
” 1 dönüm (büyük) = 2720 m²
” 1 dönüm (atik) = 4 evlek = 1600 zirai² = 918,672 m² (bir kenarı 40 arşın (zirai) olan kare)
” 1 atik evlek = 400 arşın²= 229,668 m²
” 1 yeni evlek = 100 m²
” 1 cerip = 3600 zirai²= 2067,012 m²
” 1 ayak² = 144 parmak²= 0,14354 m²
” 1 parmak² = 144 hat²= 0,00099751 m²
” 1 hat² = 144 nokta²= 0,000006927 m² ” 1 çarşı arşın² = 0,46240 m²
” 1 urup² = 0,007225 m²
” 1 kirah² = 0,0018062 m²
” 1 endaze² = 0,422500 m²
” 1 urup² = 0,0066015 m

Yeni Ölçü Aletleri

Yeni Uzunluk Öçüleri

Uzunluk ölçüsü temel birimi metredir.

METRENİN KATLARI VE ASKATLARI

Metrenin askatları:
Mili metre
Santimetre
Desimetre
Katları:
Dekametre
Hektometre
Kilometre

Yeni Uzunluk Ölçüleri

Adım (Yaklaşık DEğer)
Angstrom
Astronomik Birim–> Sembolü: au
Dekametre –> Sembolü: dam
Desimetre –> Sembolü: dm
Deniz Mili
Elle
Feet (Foot)–> Sembolü: ft
Femtometre (Fermi) –> Sembolü: fm
Gigametre–> Sembolü: Gm
Hektometre –> Sembolü: hm
Hubble uzunluğu
İnç(Inch) –> Sembolü: in
Işık Yılı
Kilometre –> Sembolü: km
Megametre
Metre–> Sembolü: m
Mikron (Mikrometre)–> Sembolü: µm
Mil (Kara Mili) –> Sembolü: mi
Milimetre–> Sembolü: mm
Nanometre–> Sembolü: nm
Parsek
Pikometre–> Sembolü: pm
Santimetre–> Sembolü: cm
Thou
Yard (Yarda)–> Sembolü: yd

Matbaada kullanılan Uzunluk Ölçüleri

Pika (pica, pc)
Punto (point, pt)

Denizcilikte ve Su Sporlarında kullanılan Mesafe Ölçü Birimleri

Linye
Kulaç
Pus
Fathom
Gomina
Cable
Kadem

Popüler Amerikan Uzunluk ve Mesafe (Uzaklık Ölçüleri) Çevirimleri

feet =metre
cm =inç
yard= metre
inch =metre
metre= inç
foot =cm
mil =kilometre
metre= inch

Yeni Alan Ölçüleri

Alan ölçüsü temel birimi “metrekare”dir. Kenar uzunluğu 1 metre olan karenin alanına metre kare denir, “m2” biçiminde gösterilir.

METRE KARENİN KATLARI VE ASKATLARI

Metrekarenin askatları:

Milimetre kare
Santimetre
Milimetre kare
Katları:
Dekametre kare
Hektometre kare
Kilometre kare

Alan ölçümü için günümüzde elektro manyetik ölçü aletleri de kullanılmaktadır.Ancak çoğunlukla mesafeler ölçülerek alan hesabı yapılmaktadır.

Yeni Hacim Ölçüleri

Hacim ölçüsü temel birimi “metre küp” tür. Kısaca “1 m3” olarak gösterilir.
Her ayrıtın uzunluğu 1 metre olan küpün hacmine metre küp denir.

Metre Küpün Katları ve Askatları

Askatlar:

Milimetre küp
Santimetre küp
Desimetre küp
Katları:
Dekametre küp
Hektometre küp
Kilometre küp

Hacim Ölçü Aletleri

Mezür

Dereceli silindir şeklinde olan ve hacim ölçümünde kullanılan cam malzemelerdir. Değişik ölçülerde mezürler bulunmaktadır.

Pipet

Günümüzde sıvıların hacim ölçümünde kullanılan bir çok çeşit pipet bulunmaktadır. Bunlardan en çok kullanılanları dereceli, otomatik ve tek kullanımlı olan pipetlerdir.

Puar ve Pipet Pompası

Pipetler mutlaka puar veya pipet pompası ile kullanılmalıdır. Pipete sıvı ağızla çekilerek hacim ölçümü yapılmamalıdır. Pipete sıvı dolmasını sağlamak için puar veya pipet pompası gibi araçlar geliştirilmiştir.

Büret

Uzun bir cam borudan yapılmış, üzerinde ölçü çizgileri içeren ve ucunda bir musluk bulunduran hacim ölçüm aracıdır. Bazı büretler de okumayı kolaylaştıran şerit bulunur. Ayrıca otomatik ve dijital göstergeli büretler de geliştirilmiştir.

Balon Joje

Çözelti hazırlama işlemlerinde kullanılan ve boynundaki bir çizgi ile belirli bir sıcaklıktaki sabit bir hacmi gösteren araçlardır. Ağızları şilifli ve şilifsiz olanları vardır. Kapakları ile birlikte kullanılırlar. Çözeltiler modülünde kullanılışı hakkında detaylı bilgi verilecektir.

Cetvel

Belirli geometrik şekli olan katıların hacmini bulmak için boyutlarından yararlanılır. Cetvel, geometrik şekilleri belli olan katıların hacimlerinin hesaplanması işleminde, katının boyutlarının ölçülmesi için kullanılır.

Kumpas

Geometrik şekli belli olan katıların, hacim hesaplaması yapılırken, boyutlarının ölçülmesinde kullanılan, hassas ölçüm yapılabilen araçtır.

Mikrometre

Geometrik şekli belli olan katıların, hacim hesaplaması yapılırken, boyutlarının ölçülmesinde kullanılan ve çok hassas ölçüm yapılabilen araçtır. Yapısı itibarıyla girintili bölümlerin ölçülmesinde de mikrometrelerden yararlanılır.

Yeni Sıvı Ölçüleri

Gaz, benzin, süt ve su gibi akıcı maddeler, litre ile ölçülür. Sıvı ölçüsünün temel birimi “litre” dir , “lt” ile gösterilir. 1 litre sıvının hacmi 1 dm3 tür.

Litrenin Katları ve Askatları