Sizden gelen soru:
* Geçmişten günümüze kullanılan ölçme araçları? *
Cevap:
Geçmişte kullanılan ölçü aletlerini kısaca sıralayalım;
1.Arşın
Arşın, Türkiye’de metrenin resmen kabulüne kadar kullanılan uzunluk ölçüsü birimi ve aleti.
Kullanıldıkları yerlere ve uzunluklara göre arşın:
- Çarşı arşını
- Daha çok çarşı ve pazarda kullanılırdı. Metre hesabıyla çarşı arşını 68 cm’dir.
- Bina ve mimar arşını
- bir mi‘mār arşını = 24 parmak[1] = 240 ḫaṭṭ[2], ortalama 75.774 cm’dir[3]. Bu arşının uzunluğunda zamanla değişiklikler oldu. Üçüncü Selim Han abanoz ağacından bir mimar arşını yaptırdı. Bunun ölçü olarak kullanılmasını istedi ve kütüphaneye kaldırttı. 1789 yılında 1807 yılına kadar kullanılmıştır.
Değerli kumaşları bilhassa ipekleri ölçmede endaze kullanılırdı (endaze 65,25 cm’dir).
Türkiye’de 26 Mart 1931 tarih ve 1782 sayılı kanunla, arşın ölçü birimi kaldırılıp, yerine metre sistemi kabul edildi. 1933’ten sonra da arşının bütün çeşitleri tamamen ortadan kaldırılıp metrik sisteme geçildi.
2.Dönüm
Dönüm, 918,393 m2‘lik eski bir alan ölçüsüdür. Günümüzde ise 1000 m2 alana eşit olan dekar yerine kullanılmaktadır. Eski kullanım şeklinde 30,31 m boyu, 30,3 m eni olan bir alandır. Genelde Türkiye’de arsa ve tarlaların yüzölçümünü belirtmekte kullanılır. Eski Osmanlı alan ölçme birimlerinden dönüm’ün modern birim dekar’a olan yakınlığı sebebiyle günümüzde halk arasında dekar tabiri yerine dönüm ismi kullanılır.
Birim Dönüşümü
Metrik birim sisteminde (SI) 1 dönüm alan diğer alan birimlerine şu şekilde çevrilebilir:
- 1.000 metrekare
- 10 ar
- 1 dekar
- 0,1 hektar
- 0,001 kilometrekare
İngiliz ve Amerikan birim sisteminde (Emperyal) 1 dönüm alan yaklaşık olarak şu şekilde çevrilebilir:
- 0,247105381 akre
- 1,195.99005 yardakare
- 10,763.9104 ayakkare
3.Endaze
Osmanlı devrinde kullanılan 65 cm uzunluğunda bir ölçü birimi.
Osmanlı devrinde kullanılan 65 cm uzunluğunda bir ölçü birimi. Atatürk Devrimleri ile 1 Nisan 1931’de kaldırılmıştır.Şimdi ise endaze yerine metre kullanılmaktadır Endaze metrenin uzunluk ölçüsü olarak kullanılmasına kadar arşınla beraber kullanılan bir ölçü. Metre hesabıyla bu 65 cm’dir. Farsça endahten mastarından türetilen “endaz” kelimesinin sonuna bir ha ilâvesiyle küçük arşın mânâsına gelir. de kaldırılmıştır.Şimdi ise endaze yerine metre kullanılmaktadır Endaze metrenin uzunluk ölçüsü olarak kullanılmasına kadar arşınla beraber kullanılan bir ölçü. Metre hesabıyla bu 65 cm’dir. Farsça “ölçmek, atmak” anlamına gelen endahten fiilinden türetilen bir isimdir. Aynı zamanda Arapça geometri anlamına gelen ve mühendis kelimesinin kökü olan hendese kelimesi de Farsça endaze kelimesinden gelmiştir.
4.Kantar
56,452 gram (56.5 kg) ağırlığında veya 44 okkalık bir ağırlık ölçüsü birimi. Osmanlı Devleti zamanında kullanılmış olup bugün kullanılmamaktadır.
5.Okka
Okka (ya da kiyye) Osmanlı İmparatorluğu döneminde kullanılmış olan eski bir ağırlık ölçüsü birimidir. Şehir ve kasabalara göre ağırlık değeri farklılık göstermekle beraber, genellikle 1282 gram değerinde kabul edilmiştir.
Okka eski bir ölçü birimi olarak kabul edilmiştir.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun ardından, 1 Nisan 1931 tarihinde kabul edilen bir kanunla eski ağırlık ve uzunluk ölçüleri değiştirilmiş; böylece okka da yürürlükten kalkmıştır.
Günümüzde Kullanılan Uzunluk Ölçüleri
Uzunluk ölçüsü temel birimi metredir.
METRENİN KATLARI VE ASKATLARI
Metrenin askatları:
Mili metre
Santimetre
Desimetre
Katları:
Dekametre
Hektometre
Kilometre
Günümüzde Kullanılan Alan Ölçüleri
Alan ölçüsü temel birimi “metrekare”dir. Kenar uzunluğu 1 metre olan karenin alanına metre kare denir, “m2” biçiminde gösterilir.
METRE KARENİN KATLARI VE ASKATLARI
Metrekarenin askatları:
Milimetre kare
Santimetre
Milimetre kare
Katları:
Dekametre kare
Hektometre kare
Kilometre kare
Günümüzde Kullanılan Hacim Ölçüleri
Hacim ölçüsü temel birimi “metre küp” tür. Kısaca “1 m3” olarak gösterilir.
Her ayrıtın uzunluğu 1 metre olan küpün hacmine metre küp denir.
Metre Küpün Katları ve Askatları
Askatlar:
Milimetre küp
Santimetre küp
Desimetre küp
Katları:
Dekametre küp
Hektometre küp
Kilometre küp
Günümüzde Kullanılan Sıvı Ölçüleri
Gaz, benzin, süt ve su gibi akıcı maddeler, litre ile ölçülür. Sıvı ölçüsünün temel birimi “litre” dir , “lt” ile gösterilir. 1 litre sıvının hacmi 1 dm3 tür.
Litrenin Katları ve Askatları
Milillitre
Santilitre
Desilitre
Katları:
Dekalitre
Hektolitre