Sizden gelen soru:

Gök kürenin temel elemanları hangileridir?

Cevap:

Gökküre

Dünya ile eşeksenli ve eşmerkezli olduğu varsayılan devasa bir küreye gökküre denir. Gökküre, Gökbilim ve seyrüseferde denilir. Gökküre gerçekte var olmayan ancak ancak gökyüzündeki tüm cisimlerin iç yüzeyinde yer aldığı bir küre şeklinde düşünülebilir.

Gök ekvatoru yer ekvatoruyla, gök kutupları da yerin kutup noktalarıyla aynı doğrultuda çakışıktır. Gökküre yansıtması gökcisimlerinin konumlarının belirlenmesi için çok pratik bir yöntemdir.

Aşağıdaki slayt gösterisinde gök kürenin elamanlarını yakından inceleyebilirsiniz. Mause ile yakınlaştırıp uzaklaştırabilir ve yine mause ile tutup sağa ve sola kaydırabilirsiniz.

Gök küresinin temel elemanları

Küre, uzayda herhangi bir noktadan sabit uzaklıktaki noktaların kümesidir. Sabit nokta kürenin merkezi, sabit uzaklık ise kürenin yarıçapı olarak adlandırılır.

Küre ile bir düzlemin ara kesiti daire, küre yüzeyi ile bir düzlemin ara kesiti ise çemberdir. Düzlem, kürenin merkezinden geçiyorsa ara kesit küre ile aynı yarıçaplı bir daire veya çember olur ve “en büyük daire” veya “en büyük çember” olarak adlandırılır.

Gök Eşleği

Dünya’nın ekvator düzleminin gök küresi ile ara kesiti olan çembere denir. Gök eşleğine kısaca eşlek adı verilir.

Dünya’nın dönme ekseninin uzantısının gök küreyi iki noktadan kestiği varsayılır. Bunlardan Dünya’nın kuzey kutup noktası tarafında olana “kuzey gök uçlağı (P)”, güney kutup noktası tarafındakine de “güney gök uçlağı (P?)” denir.

Ekvator düzlemi Yerküre’yi iki yarı küreye ayırmaktadır. Yerkürenin kuzey kutup noktası tarafında kalan yarısına “kuzey yarım küre”, güney kutup noktası tarafında kalan yarısına da “güney yarım küre” denir. Gök eşleği de gök küreyi iki yarı küreye ayırmaktadır. Böylece yıldızları bulundukları yarı küreye göre sınıflayabiliriz. Kuzey yarım küredeki yıldızlara “kuzey yıldızları”, güney yarı küredeki yıldızlara da “güney yıldızları” denir.

Çevren (ufuk)

Yeryüzündeki bir gözlemcinin bulunduğu noktadaki çekül doğrultusuna (ucuna küçük bir ağırlık bağlanan ipin belirttiği yerçekimi doğrultusu ) dik olan düzleme çevren (ufuk) düzlemi ve bu düzlemin gök küresi ile ara kesitine de “çevren çemberi” ya da kısaca “çevren” denir.

Çevren çemberi gök küresini iki yarı küreye ayırır. Bunlardan birincisi gözlemcinin de bulunduğu yarı küredir ve buna çevrenin üstü denir. Çevrenin üstündeki gök cisimlerini görebiliriz. Diğer yarı küreye çevrenin altı denir. Bir gök cismi çevrenin altında ise onu göremeyiz.

Bir gözlemcinin bulunduğu noktadaki çekül (düşey) doğrultusunun uzantısının gök küresini iki noktada kestiği varsayılır:

Bunlardan çevrenin üstünde olanına “başucu noktası” veya “zenit” denir. Zenit “Z” harfi ile gösterilir. Çevrenin altında olanına da “ayakucu noktası” veya “nadir” denir ve “N” harfi ile gösterilir. Dünya üzerinde farklı konumlarda bulunan gözlemcilerin çevrenleri, başucu ve ayakucu noktaları da farklıdır.

Gözlemcinin zenit ve nadirinden ve Dünya’nın kutuplarından geçen büyük çembere ise gözlem yerinin “öğlen çemberi” ya da “meridyeni” denir. “Öğlen çemberi” yerine çoğu zaman “öğlen” kısaltması da kullanılmaktadır.