Manto (Özet)
Manto tabakası dünyayı oluşturan tabakalardan biridir. Manto tabakası dünyanın kütlesinin büyük bir kısmını olşturur. Nedeni dünyanın üst tabakasıolan taşküre tabakası ile dünyanın çekirdeği arasındaki yapıların bütününü oluşturmasıdır. Kendi içinde de bazı kısımlara ayrılmaktadır ama burada tabakayı bir bütün olarak ele aldık. Ayrıntıları yazının devamında bulabilirsiniz.
Manto Nedir?
Litosfer katmanı ile çekirdek arasında yer alan katmandır. Manto katmanı 100-2890 km’ler arasında yer alır ve yoğunluğu 3,3-5,5 g/cm3, katmanın sıcaklığı ise 1900-3700 °c arasında bulunur. Yer kürenin en büyük bölümünü manto katmanı oluşturur ve toplam hacmin %82’den fazlasını, toplam kütlenin ise %67’sini manto oluşturur. Mantonun yapısında yer alan elementler şunlardır;
- Silisyum
- Magnezyum
- Aliminyum
- Nikel
- Demir
- Kükürt
- Oksijen
Manto katmanı bu elementlerin karışımı ile oluşan kayaç yapıdaki bileşiklerden meydana gelir. Mantonun üst kesimi plastiki özelliğe sahiptir ve alt kesimleri de sıvı halde bulunur. Bu yüzden manto katmanın her daim alçalıcı-yükselici hareketler meydana gelir.
Mantonun daha derin tabakalarında ‘alt manto’da sıcaklık daha fazla olmasına rağmen, akışkanlık yüzeye göre daha azdır. Bunun nedeni ise bileşiklerin ergime sıcaklıklarının ortam sıcaklığına oranla çok yüksekte kalmasıdır.
Üst mantoda ise yani 700 kilometrenin üzerinde kalan bölümde, daha akışkan bir yapı söz konusudur. Bu nedenle bu bölüme astenosfer yada zayıf küre adı da verilir. Üst mantodaki sıcaklık 1000 – 1300 °C arasındadır ve kayaç bileşiklerinin ergime sıcaklığına çok yakın olduğu için üst manto materyeli sıvı hale geçme sınırına çok daha yakın bulunur.
Mantodaki Alçalıcı-Yükselici Hareketler
Mantonun alt ve üst kısımlarındaki yoğunluk farkı nedeniyle magma adı verilen kızgın akıcı madde yerkabuğuna doğru yükselir. Yoğunluğun arttığı bölümlerde ise magma yerin içine doğru sokulur.
Mantonun Katmanları
Litosfer ile çekirdek arasında bulunan manto katmanı plastik yapıdaki bir katmandır. Manto katmanı Ultrabazik veya Ultramafik kayaçlardan oluşur.
Manto katmanı üç kısma ayrılır:
- Üst manto veya astenosfer
- Orta manto
- Alt manto
Üst manto veya astenosfer: 700 km derinliğe kadar olan litosferin altında kalan katmandır. Bu katmanda yoğunlu 3.3-4.3 gr/cm3 arasında değişir. Bu katmanın bileşiminde fazla miktarda alkali madde ve mineral içeren magma veya ergimiş malzeme yer alır.
Orta manto: Üst ve Alt manto arasında bir geçiş zonu oluşturur. Manto yerkürenin toplam hacminin %80 den fazlasını meydana getirir ve yerkabuğu hareketleri (deniz dibi yayılması, kıtaların kayması, epirojenez, orojenez, derin depremler) ile volkanizma için gerekli enerjiyle iç kuvvetlerin kaynağım teşkil eder.
Alt manto: 700-2900 km derinlikleri arasında uzanan kısmında ise alt manto başlar; bu kuşakta demir ve magnezyum silikatları egemen durumdadır. Bundan dolayı alt mantonun alt kısmında yoğunluk 5.5’e kadar çıkmakta ve P dalga hızı ise 13.6 km/sn’ye ulaşır.