Sizden gelen soru:
* Pekiştirme sıfatı nedir? *
Cevap:
Pekiştirme Sıfatı Nedir?
Sıfatlarda pekiştirme, yani anlamın kuvvetlendiril-mesi iki şeklide yapılır:
Sıfat olan sözcüğün ünlüye kadarki ilk hecesi alınır, daha sonra “m, p, r, s” harflerinden uygun olanı getirilir. En son da sıfat olan sözcük tekrar yazılır.
İsterseniz “temiz” sözcüğü üzerinde bu anlatılarımızı uygulayalım:
Te – r – temiz → tertemiz
Çocuklar bembeyaz elbiseler giymişlerdi.
Dümdüz yolda ilerliyorduk.
Şöyle yemyeşil çimenlerin üzerine uzansam!
cümlelerinde altı çizili sözcükler pekiştirme sıfatıdır.
Sıfat olan sözcüğün tekrar edilmesi ile yapılır. Örneğin “çeşit” sözcüğünü ele alalım. Bu sözcük tekrar ederek bir ismi nitelediğinde pekiştirme sıfatı olur:
Çeşit çeşit meyveler vardı masada.
Bu cümlede altı çizili sözler pekiştirme sıfatıdır.
Bahçede uzun uzun ağaçlar vardı.
Derin derin ırmaklar aşarak geldik.
cümlelerindeki altı çizili sözler pekiştirme sıfatıdır.
Sıfatlar başka şekillerde de pekiştirilirler. Bunlar sırasıyla:
a) İkilem dedğimiz aynı sıfatın tekrar edilmesi yoluyla:
uzun uzun kavaklar, tatlı tatlı bakışlar, iri iri taşlar, kara kara gözler, büyük büyük binalar, geniş geniş yollar…
b) Tekrar edilen sıfatların arasına “mı” getirilerilerek yapılarn pekiştirme;
tatlı mı tatlı nar, güzel mi güzel çiçekler, kara mı kara gözler, beyaz mı beyaz gömlekler, uzun mu uzun kollar…
c) Bazı isimler tekrar edilerek sıfat olarak pekiştirilmiş biçimde kullanılırlar:
dilim dilim karpuz, sıra sıra kamyonlar, avuç avuç para, sepet sepet üzüm, sürü sürü koyunlar…
d) Birbirine anlam bakımından yakın olan ve uygun getirilen kelimelerle yapılan pekiştirme:
açık saçık söz, kırık dökük eşya, anlı şanlı paşa, eğri büğrü yazı
NOT: Sıfatlar cümlede yüklemin anlamını tamamladıkları zaman ZARF TÜMLECİ olurlar. Böylece bu sıfatlar, zarf tümleci olarak isimlendirilirler.
Adam, kıpkırmızı oldu.
Rüzgar tatlı tatlı esiyordu.
Bazıları abuk sabuk konuşuyor.
Cümlelerde koyu yazılmış kelimeler, pekiştirme sıfatları gibi gözükmelerine rağmen, cümlede zarf görevini üstlenmişlerdir.
Pekiştirme Sıfatlarına Örnekler
Niteledikleri adın anlamlarını güçlendiren, pekiştiren sıfatlardır.
ÖRNEK
Pespembe güller,
yeşil yeşil gözler,
kırık dökük masa…
Pekiştirme sıfatları şu şekillerde yapılır:
a- Sıfat olan sözcüğün ilk sesli harfine kadar olankısım alınır, “m / p / r / s” sessizlerinden biri getirilir.Oluşan bu ses grubu önek olarak sözcüğün başınaeklenerek yapılan pekiştirmeler.
ÖRNEK
temiz bir kilim-ter-temiz bir kilim
mavi gökyüzü-mas-mavi gökyüzü
sıcak çay-sım-sıcak çay
ince yol –ip-ince yol
UYARI 1: Türkçede, ister yapım ister çekim eki olsun, ekler sözcüğün sonuna ulanır. Sadece bu örnekte önek sözkonusudur.UYARI 2: Pekiştirme sözcüklerinin bazılarında pekiştirme ekiyle sözcük arasına bir ünlü harf ya da (-il) hecesi girebilir.
ÖRNEK
Sağlam adam — sap-a-sağlam adam
Çıplak kadın — çır-ıl-çıplak kadın
b- Sıfat olan sözcüğün yinelenmesi yoluyla yapılan pekiştirmeler.
ÖRNEK
küçük küçük arabalar
mavi mavi gözler
arı sarı saçlar
c- Yinelenen sıfatların ilkine “mı, mi, mu, mü” soru edatı eklenerek yapılan pekiştirmeler.
ÖRNEK
güzel mi güzel bir yemek
sağlam mı sağlam ayakkabı
çalışkan mı çalışkan öğrenci
d- Yakın anlamlı sözcüklerin yinelenişiyle yapılan pekiştirmeler.
ÖRNEK
yalan yanlış bilgiler
kırık dökük eşya
e- Bir anlamlı, bir anlamsız sözcükle yapılan pekiştirmeler.
ÖRNEK
yarım yamalak bilgi,
eğri büğrü yol
f- iki anlamsız sözcükle yapılan pekiştirmeler.
ÖRNEK
abuk sabuk düşünce
süklüm püklüm çocuk