Sizden gelen soru:
Merhabalar beni pazar günü ve 1 ocak remi tatilde işe gitmediğim için ihbarsız işten çıkardılar sebep olarak pazar günü herkes geliyor sende gelmek zorundasın dediler ver 1 ocak bizde resmi değil mesaide sayılmıyor deyip beni ihbarsız işten çıkardılar ukalaca bir konuşma tavı ile konuştular benimle. Ne yapmalıyım nereye şikayette bulunmalıyım insanların haklarını yiyorlar bende olduğu gibi. Yardımcı olursanız sevinirim. Şimdiden teşekkürler.?
Cevap:
Alo 170-Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi telefon numarasını arayarak detaylı bilgi alabilir ve işten çıkarılma konusunda Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüklerine başvurularda bulunabilirsiniz.
Şimdi sizin durumunuz ile akalı detaylı bilgileri aşağıda sıralamaya çalışacağız. Umarız faydalı olur.
4857 sayılı Kanuna göre, işçi, işverene ait makineleri hasara uğratmış ve hasar tutarını ödeyemeyecek durumda ise, işveren işçiyi kaç gün içinde bildirimsiz olarak işten çıkarabilir?
İşveren bu davranışı öğrendiği tarihten itibaren 6 işgünü ve herhalde fiilin gerçekleşmesinden sonra bir yıl içinde işçiyi bildirimsiz olarak işten çıkartabilir. Ancak işçinin olayda maddi çıkar sağlaması halinde bir yıllık süre uygulanmaz
İşverenin iş güvencesi olan bir işçiyi işten çıkarmasındaki usul nedir?
İşveren fesih bildirimini yazılı olarak yapmak ve fesih sebebini açık ve kesin bir şekilde belirtmek zorundadır. Hakkındaki iddialara karşı savunmasını almadan bir işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesi, o işçinin davranışı veya verimi ile ilgili nedenlerle feshedilemez. Ancak, işverenin İş Kanunu 25 inci maddenin (II) numaralı bendi şartlarına uygun fesih hakkı saklıdır.
FAZLA MESAİ YILDA 270 SAATİ GEÇEMEZ
Ülkemizde haftalık normal çalışma süresi 45 saat olarak belirlenmiştir. Mevzuatın belirlediği bir başka konu da fazla çalışmaların üst sınırıdır. Bir işçi yılda toplamda en fazla 270 saat fazla çalışma yapabilir. Ancak işverenler genellikle çalışma sürelerini ve özellikle de fazla çalışmaya ilişkin süreleri kendileri belirlemek isterler. Kanunlarımız ise haftalık 45 saati aşan sürelerin fazla çalışma olarak nitelendirmiştir.
GÜNLÜK ÇALIŞMA FAZLA MESAİ DAHİL 11 SAATTEN FAZLA OLAMAZ
45 saatlik bu çalışma günlük 11 saati aşmayacak şekilde haftanın günlerine dağıtılabilmektedir. Haftanın 5 iş gününde 9 saat çalışılan işyerlerinde günde 2 saat, haftanın 6 iş gününde 7, 5 saat çalışan işyerlerinde günde 3, 5 saat olarak fazla çalışma yapılabilecektir. Okuyucumuzun çalışma şartlarına bakıldığında haftanın 5 günü çalışma olduğu ve 2 gün istirahat edildiğini görebilmekteyiz. Çalışma sürelerinin 13.00’da başladığı ve gece 01.00’da bittiği durumda ise işvereninizin 1 saat ara dinlenmesi uygulaması gerekmektedir. Bu da sizin fiili olarak 10 saat çalıştığınızın göstergesidir.
GÜNLÜK 11 SAAT ÇALIŞAN HAFTALIK 5 SAAT MESAİ ÜCRETİNE HAK KAZANIR
Okuyucumuzun çalıştığı şirkette uygulanana çalışma saatlerine göre:
10 X 5 = 50 saat haftalık çalışma söz konusudur. Bu durumun mütemadiyen her hafta devam ettiği düşünüldüğünde normal çalışma düzeninde dahi çalışanlar haftalık 5 saat fazla mesai ücretine hak kazanmaktadır.
Fazla çalışma için ödenecek ücret ise işçinin bir saatlik normal mesai ücretinin %50 arttırılarak uygulanması sonucu elde edilecektir. Yani saatlik ücreti 10 TL olan bir işçinin bir saat fazla mesai sonrası hak edeceği ücret 15 TL olacaktır.
ÇALIŞANLARDAN HER YIL İÇİN FAZLA MESAİ ONAYI YAZILI OLARAK ALINMALI
Fazla mesaide çalışmak için işçinin yazılı onayının işveren tarafından alınması gerekir. Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay her yılbaşında işçilerden yazılı olarak alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır. Ayrıca işveren, fazla çalışma yaptırdığı işçilerin çalışma saatlerini gösteren bir belge düzenlemek, imzalı bir suretini de işçinin özlük dosyasında saklamak zorundadır. Yani işvereniniz her yılbaşı sizden bir onay almalıdır. Uygulamada çoğu işverenin atladığı husus bu onayın her yılbaşı tekrarlanması gereğidir. Genellikle işe girişte imzalatılan evraklar arasında yer alan bu onay her yıl yenilenmediği müddetçe sadece imzalandığı yıl için geçerli sayılmaktadır.
GECE ÇALIŞMALARINDA 7,5 SAATTLEN FAZLA ÇALIŞMA YAPTIRILAMAZ
İş Kanunu’nun 69’uncu maddesi uyarınca, gece çalışma süresi 7.5 saati geçemez. Ayrıca, İş Kanunu’nun 41’inci maddesinde, gece çalışmalarında fazla çalışma yapılamayacağı hüküm altına alınmıştır. Bu düzenlemelere rağmen işverenler okuyucumuzun örneğinde belirttiği gibi uygulamalara taraf olabilmektedir. Peki, bu durumda işçiler fazla çalışma ücretine hak kazanırlar mı?
Bu sorunun cevabı Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 24.05.2011 tarih ve E:2011/24236-K:2011/15142 sayılı kararındadır. Kararda özetle “İşçilerin gece çalışmaları günde yedi buçuk saati geçemez. Bu hal de günlük çalışmanın, dolayısıyla fazla çalışmanın bir sınırını oluşturur. Gece çalışmaları yönünden haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa da gece çalışmasında 7,5 saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmelidir.” denilmektedir.
GECE YAPILAN FAZLA ÇALIŞMADA HAFTALIK ÇALIŞMA 45 SAATİ AŞMASA DAHİ MESAİ ÖDENMELİ
Davaya konu olaya ilişkin açıklamada “Davalı işyerinde ayda 2 hafta 22-08 saatleri arasında gece çalışması yapıldığı sabittir. Davacının bu dönemde haftalık çalışma süresi 45 saattir. Ancak günlük çalışmasının 1,5 saatlik kısmı fazla çalışmadır. Davalı işveren bu fazla çalışmanın normal kısmını aylık ücret içinde ödemiştir. Bu durumda davacının %50 zamlı kısım alacağı bulunmaktadır. Mahkemece gerekirse bilirkişiden rapor alınmak suretiyle günlük 1,5 saatlik fazla çalışma alacağının %50 zamlı kısmı hüküm altına alınmalıdır.” denilmektedir.
Yargıtay’ın bu kararı doğrultusunda haftalık 45 saat olan yasal çalışma sınırı aşılmamış olsa bile, gece 7,5 saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekmektedir.
İŞVERENLER HANGİ İŞLERDE FAZLA MESAİ YAPTIRAMAZLAR?
Sağlık kuralları bakımından günde 7,5 saat veya daha az çalışılması gereken işlerde,
Gece çalışmalarında,
Maden ocakları işlerinde,
Kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer veya su altında çalışılacak yerlerde,
18 yaşından küçük olanlara,
Yeni doğum yapan ve emziren işçilere,
Kısmi süreli (part-time) çalışanlara fazla mesai yaptırılamaz.
ÇALIŞANLAR FAZLA ÇALIŞMALARINI NASIL İSPAT EDEBİLİR ?
Hukukta iddia eden ispatlar kuralı fazla çalışmalarının tespitinde de geçerlidir. İşçiler fazla mesailerini her türlü delil ile ispat edebilirler. Bunların başında tanık beyanları gelmektedir. Mesai arkadaşlarının işçi lehine tanıklık yapması delil hükmü taşımaktadır.
İşyerinde işe geliş gidişlerin kayıtlarının tutulduğu puantaj kayıtları da delil niteliğindedir. Ancak burada işçilerin dikkat etmesi gereken en önemli husus her ay düzenlenen ücret bordrolarıdır.
ÜCRET BORDROSUNDAKİ FAZLA MESAİ SÜTUNUNA DİKKAT !
İşçinin ücret bordrolarında fazla çalışma sütunu bulunduğu halde bu sütunun boş bırakılması, işçinin fazla mesai yapmadığının kanıtı değildir. İşçi böyle bir bordroyu imzalamış olsa dahi fazla mesai hakkından vazgeçmesi söz konusu değildir. İşçinin bordrosunda açıkça fazla çalışma yapılmadığı belli olan veya bir kısım işçilerin fazla çalışma ücretine hak kazandıkları yazılı bulunan kendisi fazla mesai yaptığı halde bordrolarında ücret tahakkuk ettirilmediğini gören işçi bordroyu “ihtirazi kayıt” ileri sürerek imzalamak zorundadır.
ÜCRET BORDROSUNA İTİRAZ ETMEYEN FAZLA MESAİ TALEP EDEMEZ
Bunun gibi, fazla çalışma yapılıp ücretinin alındığı bazı aylarda ise fazla çalışmanın yapılmadığı görülüyorsa, ihtirazi kayıt koymayarak bordroyu imzalayan işçinin artık fazla mesai ücreti talep etmesi söz konusu olamaz. İşçi bu durumda fazla çalışma ücreti talep ettiği takdirde iddiasını yazılı delil ile kanıtlamak zorundadır. Aksi halde Mahkeme işçinin fazla mesai taleplerini kabul etmeyecektir.
ÜST DÜZEY YÖNETİCİLER DE FAZLA MESAİ ÜCRETİ ALABİLİRLER
Teamül olarak genel müdür, işletme müdürü gibi pozisyonlarda bulanan kişiler mesai cetvellerini istedikleri gibi düzenleme yetkisine sahip olduklarından, kural olarak fazla çalışma ücreti talep edemezler. Üst düzey yöneticilerin fazla mesaiye hak kazanıp kazanmadıklarının tespitinde emir-talimat silsilesinin önemi vardır. Bir işletmenin organizasyon yapısında bulunan üst düzey yöneticinin çalışma saatlerin düzenlenmesi yönünden talimat veren/verme yetkisine sahip daha üst düzeyde yetkili varsa üst düzey yönetici olan işçinin fazla çalışma ücreti hakkı doğar.
Türkiye’mizde her ne kadar kurallar net ve kesin bir şekilde belirlenmiş olsa da uygulamaya bakıldığında maalesef durum kâğıtlarda yazdığı gibi değildir. OECD tarafından ülkemizde yapılan araştırmaya göre çalışanların %46’sı fazla mesai yapmaktadır. Yani her iki kişiden biri evine gitmesi gereken saatten daha geç bir saatte gitmektedir. Neredeyse evinde geçirdiği süreden çok süreyi işyerinde geçiren çalışanlar iş kaygısı nedeniyle çoğu zaman işyerlerinde yapılan yanlış uygulamalara ses çıkaramamaktadır. Bu noktada hukuk sistemimizi kullanma kararı için çoğu çalışan işten ayrılmayı beklemektedir. Bu nedenle çalışma sisteminin hukuk normları çerçevesinde düzelmesi için çalışanların haklarına her daim sahip çıkması en elzem şeydir.