Roma rakamları nasıl yazılır?

Sizden gelen soru:

* Roma rakamları nasıl yazılır? *

Cevap:

Roma rakamları olarak yada Romen rakamları olarak bilinen bu rakamlar günümüzde dünyanın bütün bölgelerinde kullanılmaktadır. Peki roma rakamları nasıl yazılır, roma rakamlarının yazılışları nasıldır, roma rakamları nerelerde kullanılır, roma rakamlarının kullanımı nasıldır? İşte bütün bu sorularınıza cevap olacak açıklamalar…

Roma rakamları

Eski Mısırlılar daha önce rakamlar ile ilgili bir çalışma yapmış ve bu çalışma ile farklı medeniyetlere ilham kaynağı olmuşladır. Eski medeniyetlerin yaptığı her çalışma ilerleyen dönemlerde biraz daha gelişerek günümüze kadar gelmeyi başarmıştır. Bu gelişmelerden bir tanesi de Roma rakamlarıdır. Romalıların bulduğu bu rakamlar mısırlıların da yardımı ile daha fazla gelişerek günümüze ulaşmıştır. Kullanım alanı çok yaygın olmamasına rağmen o dönemlerde tüccarlar roma rakamlarını çok fazla kullanmışlardır.

Basit semboller ile belirlenen bu rakamlar sayesinde işlem yapmak çok daha kolay bir hale gelmiştir. Büyük rakamlarda sıkıntı yaşamamak için de belli başlı detayları bizlere aktaran Romalılar, daha çok tüccarlar için hizmet etmişlerdir. O dönemde ticaret çok fazla yapılıyordu ve hesaplama işlemleri eski rakamlar ile ya da eski usüller ile çok daha zor oluyordu. Roma rakamları ile birlikte alış veriş ve hesaplama işlemleri daha kolay bir hal almıştır. 0 rakamının olmaması ve roma rakamları ile 4 işlem yapılamaması bu rakamların açığı olarak bilinir ancak o döneme göre bu tarz devrim niteliğinde bir ilim bulmak da çok kolay değildir.

Roma rakamlarının yazılışı

Bunu tablodan da inceleyebilirsiniz ancak yeni başlangıç yapacaklar için en basit yöntem olan parmak sayma yöntemini tavsiye edebiliriz. Bu yöntem yeni başlayanlar için sunulan en kolay yöntemdir ve parmaklarınızı kullanarak Roma rakamlarını yazabilirsiniz. 5 rakamı V ile sembolize edilmiştir bunu ezberlemeniz gerekiyor ve diğer rakamlar parmaklarımızı sembolize edecek şekilde kullanılmıştır.

I=1

V=5
X=10
L=50
C=100
D=500
M=1000

V=5000
X=10000
L=50000
C=100000
D=500000
M=1000000

Dikkat ederseniz rakamlar aynı ancak burada sizlere bir ayrıntıdan bahsetmek istiyorum, Romalılar rakamları büyütmek istediklerinde harflerin üzerine çizgi çekerek sayı değerini arttırıyordu, ben bu çizgiyi belirtemedim ancak örnekle açıklamak istedim. V harfinin üzerine bir çizgi çekerseniz rakamın değeri 1000 kat artar. Romalılar farklı yöntemler ile daha kolay bir hesaplama yapabilmek adına rakamların sayısını arttırmamıştır ve üzerlerine çizgi çekere kolaylık sağlamışlardır. Roma rakamlarının küçük sayılarda kullanımı çok kolaydır zaten sayılar büyüse de 4 işlem yapamazsınız. Küçük sayılarda toplama ve çıkarma işlemleri mümkündür ve roma rakamlarının asıl ortaya çıkma nedeni de budur. Tüccarlar basit toplama işlemleri ile alış veriş yapıyor ve bu sayede hesaplama işlemleri çok daha kısa sürüyordu. Detayları ile birlikte öğrenildiğinde roma rakamlarının kullanımı oldukça kolaydır.

Roma rakamları kullanırken dikkat edilecekler

Roma rakamları önceleri bazı sembollerin tekrarı ile sayıları elde ettiler. Kullanılan bu sayılara örnek verecek olursak sizinde bildiğiniz gibi ;

I – 1 , II – 2, V – 5 , X – 10, L – 50 gibi. Roma rakamları kullanılırken dikkat edilmesi gerekenlerde var. Bunlar ise ;

• Bir rakamı en çok üç kere yanyana kullanabilirsiniz.  (Örneğin : XXX – 30 , III – 3 gibi.) 
• Roma rakamlarının soluna kendinden küçük rakam getirilerek yeni rakamlar elde edilir.Soluna getirilen rakam sağdaki rakamdan çıkartılarak okunur. (Örnek : IX – 9 , IV – 4 gibi )
• Rakamların sağına kendinden küçük rakam getirildiğinde ise toplanarak okunur. (Örnek: VIII – 8 , XV – 15 , XVII – 17 gibi )
• Roma rakamı ile en uzun en yüksek yazılabilecek rakam 3888 sayısıdır. (Yani :MMMDCCCLXXXVIII , Bu sadece uzunluk bakımından en yüksek. )
• Çok daha yüksek rakamları yazmak için de ana rakamların yani V -5 , X-10 , L-50, C-100, D – 500, M – 1000 rakamlarının üzerine çizgi çekerek 1000 katını yazmışlardır. V – 5 rakamının V ‘ nin üzerinde çizgi varsa 1000 katı oluyor.

Roma rakamlarının kullanım alanları

Tarihin arka odalarına göz attığımızda görüyoruz ki insanlar o dönemlerde boş durmamış ve insanoğluna fayda sağlayabilmek için farklı çalışmalar yapmıştır. Bu çalışmalardan bir tanesi de efsanevi medeniyetlerden Romalıların kullandığı matematik sistemidir. Tam anlamıyla matematik sistemi diyemeyiz ancak matematik içerisine soktukları devrim niteliğindeki rakamlar ile özellikle tüccarların işini kolaylaştırmışlardır. Roma rakamları dönem içerisinde çok sık kullanılan ve basit hesaplar için tercih edilen rakamlardır. Tüccarlar büyük alış verişler yapmadıkları için halk ile olan hesaplamada Roma rakamlarını kullanıyorlardı ancak zaman geçtikçe bu rakamların yerine daha kullanışlı evrensel rakamlar geldi ve roma rakamlarının devri kapandı.

Roma rakamları günümüzde ancak sembol olarak kullanılıyor ve büyük şirketlerin afişlerinde ya da tanıtım yazılarında karşımıza çıkıyor. Roma rakamları dünya üzerinde farklı ülkelerde öğrencilere aktarılıyor ancak evrensel rakamların yerini almıyor. Reklam şirketlerinin çok fazla kullandığı roma rakamları sembol olarak çok şık bir görsel olarak karşımıza çıkıyor.

Romen rakamları matematik hesaplamalarında kullanılmıyor ancak eğitim sistemimizde matematik ilminde yer alan rakamlar adı altında öğrencilere sunuluyor. Romalıların çok fazla kullandığı ve Orta Çağ’a kadar inanılmaz bir şekilde yaydıkları bu rakamlar Orta Çağ ile birlikte tüm popüleritesini yitirmiştir. Roma rakamlarının kullanıldığı yerler yok değil ancak az önce de belirttiğim gibi daha sembolik oldukları için tercih edilmektedirler. Roma rakamlarının günümüzde kullanıldığı alanları sıralayacak olursak aşağıdaki gibi bir liste çıkıyor karşımıza:

• Yüzyıl,
• Hükümdar, padişah, imparator adları,
• Tarihlerde yer alan ay kısmında,
• Dergilerin cilt sayılarında,
• Kitap numaralandırması ve sayfalandırılmasında
• Farklı maddelerin sıralama işlemlerinde.

Roma rakamları semboliktir ve görsel olarak daha hoş bir görüntüye sahiptir bu yüzden kullanım alanları da bu yönde ilerliyor.

Roma rakamlarının kullanım biçimi

Eksiltme yöntemi

Roma rakamları yazılırken aynı harf üç kezden daha fazla tekrar edilmez. Bunun sonucunda da 4, 9, 40, 90, 400 ve 900 sayılarının modern zamanlarda daha sık kullanılan, küçük değerli sembollerin büyük değerli sembollerin soluna yazıldığında değerlerinin çıkarılmasına dayanan, farklı yazılış şekilleri vardır:

Yine bu kuralla Roma rakamları ile yazılabilecek karakter sayısı açısından en uzun sayının 3888 (MMMDCCCLXXXVIII) olduğu görülür. Ancak Roma rakamlarında M’den büyük bir rakam olmadığından l000’den sonraki sayılarda bu kural bozulabilmektedir. Örneğin 4000, MMMM şeklinde yazılır. Soldaki rakamı sağdakinden çıkarıp yeni bir sayı elde etme yöntemi, sayıların okunuşunda ve dört işlemin uygulamalarında çeşitli karışıklıklara yol açmaktadır. Örneğin 1999’u gösteren MCMXCIX sayısının okunabilmesi için M CM XC IX biçiminde ayrılması gerekir. Burada M 1000’i, CM 900’ü (1000-100), XC 90’ı (100-10), IX ise 9’u (10-1) gösterir.

Çıkarmadaki hatalar

Roma rakamlarıyla çıkarma işlemi yapılırken, büyük sayıdaki sembollerden küçük sayıdakiler çıkarılır. Ancak 4 ve 9 sayılarını kullanırken yapılan işlemlerde, eksiltme yönteminden kaynaklanan bazı hatalar oluşmaktadır. Örneğin, 49’dan (XLIX) 24 (XXIV) çıkarılığında geriye L-V ‘den 45 kalmaktadır. Bu sorun eldeli çıkarma işleminde de göze çarpmaktadır. Örneğin 13’ten (XIII) 9’u (IX) çıkarırken geriye 2 (II) kalır.

Sıfır ve basamak kavramı

Romen rakamlarında sıfır sayısı ve basamak kavramı yoktur. Rakam, ifade ettiği sembol kadardır; yani X rakamı, hangi basamakta olursa olsun 10 ‘dur. Halbuki günümüzde kullandığımız Batı Arap rakamlarında 1 tek başınayken 1 ‘dir, ancak bir soldaki haneye geçtiğinde 10 değerini, iki soldaki haneye geçtiğinde de 100 değerini alır.

Büyük sayıların gösterimi

Roma rakamlarında, bir sayının bin katını göstermek için sembolün üzerine bir yatay çizgi, milyon katını göstermek için de ilgili sembolün üzerine iki yatay çizgi ile ifade edilir.

V = 5.000

X = 10.000

L = 50.000

C = 100.000

D = 500.000

M = 1.000.000