Ses ve Sesin Yayılması
Ses tanım olarak kısaca dalgalar halinde yayılma özelliği gösterebilen enerji şeklidir. Daha öncede ses konusunda bilgi verirken çok önemli bir noktaya dikkat çekmiştik o da bir ortamda sesin yayılabilmesi için o ortamda hava olmalıdır. Yani hava olmayan bir ortamda ses dalgaları yayılamazlar. Ses dalgaları tarafından enerji ne kadar fazla olursa ses dalgaları o kadar hızlı bir şekilde yayılabilir.
Esnek cisimlerin titreşmesi ile oluşan ve dalgalar halinde yayılan enerji çeşidine ses denir.
Ses veren her madde veya cisim bir ses kaynağındır. Ses kaynakları titreşerek ses meydana getirir. Titreşim bir cismin ileri – geri gidip gelme hareketidir. Ses veren herşey titreşir.
Ses veren bir kaynağın ses çıkarırken titreştiğini diyapozonda görebiliriz. Gırtlağımızda ses telleri bulunmaktadır. Bu ses telleri akciğerlerimizden gelen hava ile titreşir. Titreşimle meydana gelen ses, dil ve dişlerin yardımıyla sözcük olur.
Ses madde bulunan her ortamda yayılır. Boşlukta madde olmadığı için yayılmaz. Sesin hızı, ışık hızına göre çok azdır. Ses saniyede 340 m yol almaktadır. Sesin yayılma hızı ortamın sıcaklığına bağlıdır. Sıcaklık arttıkça yayılma hızı artar. Sesin yayılma hızı ortamına da bağlıdır. Ses en hızlı katı maddelerde yayılır.
Bir ses kaynağından çevreye yayılan ses dalgaları, sert bir yüzeye çarptıklarında doğrultularını değiştirerek yansımaya uğrar. Çevremizdeki seslerin bir kısmını yansıma sonucunda duyabilmekteyiz.
Sesin Özellikleri
Bir sesi başka bir sesten, aşağıdaki üç özelliğinden yararlanarak ayırabiliriz.
1.Sesin Şiddeti
Sesin kuvvetli yada zayıf olmasıdır.
2.Sesin Yüksekliği
İnce sesi, kalın sesten ayıran özelliğe denir. Sesin yüksekliğini, saniyedeki titreşim sayısı (frekansı) belirler. Saniyede 300 kez titreşen telin çıkardığı ses, 200 kez titreşen telin çıkardığı sesten daha incedir.
3.Sesin Tınısı
Ses kaynağının cinsini belirlemeye yarayan özelliğidir. Keman sesini mandolinden, kaval sesini flütten ayıran özelliktir. Aynı yükseklikte ve aynı şiddete başka başka müzik aletlerine ait sesleri kulağımızın ayırt etme özelliğidir.
Bir ses kaynağından yayılan ses dalgaları, çevredeki bazı ses kaynaklarını titreştirebilir. Frekansları aynı olan kaynaklardan biri titreştirildiğinde diğer ses kaynağının etki ile titreşmesine rezonans (tınlaşım) denir.
Sesin Yayılma Özellikleri
Ses dalgalarının yayılmasıyla ilgili yasalar ve rezonans olgusu, başta mimari akustik ve organoloji olmak üzere birçok alanda sayısız uygulamaya temel oluşturur.
Ses, dalgalar şeklinde yer değiştiren basıncın bir çeşitlemesidir. Bu dalgalar için, yayılma ortamlarındaki maddesel parçacıklar destek oluşturur (Müzik için hava). Yer değiştiren madde değil enerjidir. Dalgaboyu, birbirini izleyen iki sıkışma arasındaki uzaklıktır ve ters orantılı olarak frekansı değiştirir. Sesin hızı, yayılma ortamına ve onun değişkenliğine bağlıdır. Sıcaklık arttıkça hız da artar.
Dalgalar bir engelle karşılaşmadıkları sürece, enerjileri küresel olarak bütün yönlere yayılır. Yayılma sırasında genlikleri azalır. Küresel bir dalga çabuk zayıflar. Aynı miktarda serbest enerji için kat edilen yol iki kat uzarsa,kürenin yüzeyi de dört katına çıkar. Buna karşılık dalga borularda yoğun olarak kalır ve enerjisini korur.
Bir dalga bir engele rastlayınca bu engel tarafından geliş açısına eşit bir yansıma açısıyla geri gönderilir. Eğer bir ses açık havada, yansıtıcı bir yüzeye dik olarak gönderilirse, geliş ve yansıma açıları sıfır olacağından, dalga göndericiye geri döner; bu yankıdır. Kapalı yerlerde yansımalar öyle sık bir biçimde birbirine eklenerek çoğalır ki, kulak onları ayıramaz. Ses maddesel olarak yayılıyormuş gibi gelir; Ses çınlar. Bu yankılanmadır. Yankılanma süresi mimari akustik için en önemli verilerdendir. Kısa olursa (1 sn.den az) salon müziğe elverişsiz ama konuşmaya uygun olur. Daha yüksek olduğunda (2 sn.) akustik mükemmel kabul edilir. Mesela kiliselerde konuşmacılar yavaş konuşmalıdırlar çünkü buralarda yankılanma süresi çok uzundur (6 sn.).