Vitaminlerin Önemi
Vitaminler, sağlıklı yaşamın vazgeçilmez bir parçası olan organik bileşiklerdir bu nedenlede vücuda bol vitamin içeren besinler alınmalıdır. Vitaminler iki temel guruba ayrılırlar. Bu guruplar yağda çözünenler ve suda çözünenlerdir. Her vitamin farklı açılardan fayda sağladığı için tüm vitaminlerin vücuda alınması gerekir. Vitaminlerin eksikliğinde yada yokluklarında çeşitli hastalıklar oluşur. Çünkü vücudun sağlıklı olması için her organın görevini yapabilmesi gerekir. Bunuda çeşitli vitaminlerin desteğiyle yapmaları mümkündür.
Canlılardaki normal vücut metabolizması için, az miktarda ama mutlaka gerekli olan organik bileşikleridir. İnsanın dengeli bir beslenme yapabilmesi, protein, karbonhidrat ve yağın yanında yeterli vitaminleri de almasına bağlıdır. Besinlerle alınan vitaminler sindirime uğramadan, doğrudan emilerek kana karışırlar.
Vitamin Çeşitleri
Vitaminler yağda eriyenler ve suda eriyenler olmak üzere iki gruba ayrılırlar.
a) Yağda eriyen vitaminler:
Yağda ya da yağ çözücüde eriyen vitaminlerdir. Fazla alınmaları durumunda karaciğere depo edilebilirler. Bu nedenle, bu vitaminlere bağlı hastalıklar nadir görülür. Örneğin, karaciğerde depolanan a vitamini, bu vitaminde hiç almayan bir kimseye on ay kadar yetebilir. Yağda eriyen vitaminler a,d,e ve k vitaminleridir.
A vitamini : Bu vitamin eksikliğinde büyüme ve gelişme yavaşlar. Çünkü e vitamini ile beraber büyümede de etkilidir. Yetersiz alındığında, merkezi sinir sisteminde bozukluklar çıkar. Göz dokularında bozulmalar ve gece körlüğü başlar. İnsan a vitamininin iki şekilde karşılayabilir: Birincisi ; a vitamini halinde, karaciğer, yumurta sarısı, balıkyağı ve tereyağında bulunur. İkincisi; provitamin a (karoten) halinde, vücuda alındıktan sonra ince bağırsak ve karaciğerde a vitaminine çevrilir ve karaciğerde depo edilir.
D Vitamini : Bu vitamin eksikliğinde kalsiyum ve fosfor metabolizması bozulur ve kemikleşme olmaz. Çocuklarda kemik eğriliği olarak görülen raşitizm hastalığı orta çıkar. Bu vitamin balık yağı, süt, yumurta akı ve karaciğerde bulunur. D vitamini öncül maddesi basız bitkisel ve hayvansal besinlerle vücuda alınarak, deriden güneş ışığının yardımıyla D vitaminine dönüştürülebilir.
UYARI : A ve D vitaminleri suda ermedikleri için, vücuttan atılamaz ve depolanırlar. B nedenle fazlası vücuda zarar verir.
E vitamini : Özellikle bitki tohumlarından elde edilen yağlarda bulunur. Günlük besinlerde bulunduğu için eksikliği fazla görülmez. E vitamini eksikliğinde kısırlık görülür. Bu vitaminin eksikliğinde ayıca karaciğer, kalp ve damar hastalıkları ortaya çıkar ve büyüme yavaşlar.
K Vitamini : İnsan vücudunda, bağırsakta yaşayan bakteriler tarafından sentezlenir. Balık, et, süt ve yeşili sebzeler K vitamini bakımında zengindir. Bu vitamin eksikliğinde kanın pıhtılaşması gecikir. Çünkü bu vitamin pıhtılaşmada etkili olan bir maddenin karaciğerde yapılmasını sağlar.
b) Suda eriyen vitaminler :
B grubu olarak adlandırılan B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12 ve C vitamini suda eriyen vitaminlerdir. Fazlası vücutta depo edilemez. İdrarla atılır. Bu nedenle her gün ihtiyaç kadar alınması gerekir.
B1 Vitamini ( Thiamin ) : Vücuda az alındığında, iştahsızlık dirençsizlik ve kas krampları görülür. Fazla eksik olursa beri beri denilen sinir sistemi zayıflaması hastalığı ortaya çıkar. B1 vitamini tahıl kabuklarında bol miktarda bulunur.
UYARI : B1 vitamini içeren yiyecekler suda pişirilirken, vitaminin büyük kısmı suya geçer. Bu nedenle bu su atılmayıp kullanılmalıdır.
B2 Vitamini ( Riboflavin ) : Büyüme ve gelişme için gerekli bir vitamindir. Karbonhidrat, protein ve yağlardan enerji elde edilmesinde etkilidir. Vücuda demir emilimini kolaylaştırır. Solunum enzimlerinin yapısına katılır. Eksikliğinde deride beyazlıklar, tırnakların kırılması, deri ve ağızda yaralar oluşur.
B3 Vitamini ( Niasin=Nikotinik Asit=PP ) : Karbonhidrat, protein ve yağ metabolizmasında rol oynar. Eksikliğinde deride yaralar, saçlarda ağarma, dökülme, kepeklenme ve sinir sistemi bozuklukları görülür. Eksikliğinde vücudun özellikle ışık gören kısımlarında kırmızı deri yangısı şeklinde ortaya çıkan pellegra hastalığı görülür. Hastalığın ilerleyen safhalarında ruhsal dengesizlikler ortaya çıkabilir.
B5 Vitamini (Pantotenik Asit ) : Karbonhidrat,protein ve yağ metabolizmasında etkilidir. Eksikliğinde deride yaralar,saçların renginin değişmesi,sinir sistemi bozuklukları ve saç dökülmesi görülür.
B6 Vitamini (Pridoksin ) : Alyuvarlarda solunum gazlarını taşıyan, hemoglobinin sentezinde gereklidir. Eksikliğinde kan yapımında ve sinir sistemine bozulma, sinirlilik, uykusuzluk ve yorgunluk görülür.
B7 Vitamini (Biotin ) : Bu vitamin enzimlerin yapısına katılan koenzim olarak görev yapar. Karaciğerde amonyaktan üre oluşumunda, yağ asitleri ve amino asitlerin kullanılmasında etkilidir.
B9 Vitamini (Folik Asit ) : Kemik iliğinde kan hücrelerinin yapımında ve amino asit metabolizmasında görevlidir. Eksikliğinde kansızlık (anemi ) ve deride yaralar görülür.
B12 Vitamini (Kobalamin ) : Protein metabolizması için gereklidir. Kemik iğlinde kana yapımında görev alır. Bu vitaminin eksikliğinde kansızlık, iştahsızlık, yorgunluk ve ruhsal bozukluklar görülür. İnsanda bağırsakta yaşayan bakteriler bu vitamini sentezlerler.
C Vitamini : Hücre metabolizmasında, zehirlerin etkisini yok etmede, hücreler arası maddenin oluşmasında, yaraların iyileşmesine, kan yanında ve hemoglobinin yapımında rol oynar. Eksikliğinde damar duvarlarındaki hücrelerin yapısı bozulur. Bu durumda kan kılcal damarlardan sızar. İlk olarak diş etlerinde kanamalar şeklinde ortaya çıkar. Belirtileri bu şekilde olan hastalık skorbüt adını alır.
İnsan Vücudu İçin Vitaminlerin Önemi
İnsan vücudu vitaminleri ve vitamin öncüllerini (provitamin a gibi ) dışarıdan hazır almak zorundadır. Vitaminler vücuttaki reaksiyonları gerçekleştiren enzimlerin yapısına katılırlar. U nedenle vitamin eksikliklerinde reaksiyonlar gerçekleşmez.
Vitaminlerin vücuttaki bazı önemli görevleri şunlardır :
- Büyüme, gelişme ve üremeyi sağlamada etkilidirler.
- Vücudu hastalıklardan korur direncini arttırır.
- Vücudu kansızlıktan ve kanamadan korur.
- İskelet sisteminin oluşumu ve gelişmesinde özellikle kemiklerin sertleşmesinde etkilidirler.
UYARI : Vitaminler kolay bozulurlar. Örneğin; A, C, D ve E vitaminleri oksijenle temas ettiklerinde, A, B, E ve K vitaminleri ışığa maruz kaldıklarında, C ve E vitaminleri de demire temas ettiklerinde bozulurlar.
Vitamin Bulunan Zengin Besinler
Vitaminlerin kaynağı çoğunlukla yeşil bitkilerdir. İnsanlar vitamin ihtiyaçlarını ya doğrudan bitkileri yiyerek , ya da bitkilerle beslenen hayvanları yiyerek karşılarlar. Vitamin bakımından zengin besinler ve vitamin eksikliğinde ortaya çıkan hastalıklar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
A Vitamini
Besin Kaynakları:Yağ, Peynir, Süt, Karaciğer, Taze Yeşil sebze
Eksikliğinde Görülen Rahatsızlıklar: Gece körlüğü, kalp ve böbrek hastalıkları, vücut direncinde azalma.
D Vitamini
Besin Kaynakları:Yağ, Süt, Yumurta Akı, Karaciğer, Balık Yağı
Eksikliğinde Görülen Rahatsızlıklar: Kemik hastalıkları (Raşitizm, osteomalasi) dişlerde bozukluklar
E Vitamini
Besin Kaynakları:Bitkisel yağlar, tahıllar, yeşil yapraklı sebzeler
Eksikliğinde Görülen Rahatsızlıklar: Karaciğer, kalp, damar hastalıkları, kısırlık, büyümede gerileme
K Vitamini
Besin Kaynakları:Balık eti, süt, yeşil yapraklı sebzeler
Eksikliğinde Görülen Rahatsızlıklar: Pıhtılaşmada gecikme, karaciğer safra kesesi hastalıkları
B1 Vitamini
Besin Kaynakları:Bira mayası, tahıl kabukları, soya fasulyesi, karaciğer, dalak, böbrek
Eksikliğinde Görülen Rahatsızlıklar: Sinir sistemi bozuklukları eklemlerde şişmeler, kalp yetmezliği
B2 Vitamini
Besin Kaynakları:Bira mayası, tahıllar, yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek, et, süt, yumurta
Eksikliğinde Görülen Rahatsızlıklar: Ciltte beyazlıklar, yaralar, sinir sistemi bozuklukları, kansızlık
B3 Vitamini
Besin Kaynakları:Karaciğer, kalp, balık, böbrek, ceviz, fındık, fıstık, baklagiller
Sinirsel bozukluklar, deride yaralar, sindirim sistemi bozuklukları
B5 Vitamini
Besin Kaynakları:Tahıllar, karaciğer, böbrek, yağ, kuru sebze, meyve
Eksikliğinde Görülen Rahatsızlıklar: Deride yaralar saç dökülmesi, saçların renginin değişmesi, sinirsel bozukluklar.
B6 Vitamini
Besin Kaynakları:Bira mayası, tahıllar, pirinç, et, süt, baklagiller, yumurta
Eksikliğinde Görülen Rahatsızlıklar: Sinirsel bozukluklar, Anemi, ciltte yaralar
B7 Vitamini
Besin Kaynakları:Yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek
Eksikliğinde Görülen Rahatsızlıklar: Sinirsel bozukluklar, ciltte yaralar
B9 Vitamini
Besin Kaynakları:Ispanak ve diğer yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek
Eksikliğinde Görülen Rahatsızlıklar: Deride yaralar, karaciğer ve sinir sistemi bozuklukları
B12 Vitamini
Besin Kaynakları:Et, balık, yumurta ve süt ürünleri
Eksikliğinde Görülen Rahatsızlıklar: Kansızlık, sinir sistemi bozuklukları, yorgunluk, baş ağrısı
C Vitamini
Besin Kaynakları:Kuşburnu, kırmızı biber, yeşil yapraklı sebzeler, portakal, limon, patates
Eksikliğinde Görülen Rahatsızlıklar: Diş eti kanaması, yorgunluk, yaraların geç iyileşmesi, (skorbüt) tembellik, isteksizlik.