Sizden gelen soru:
Yan anlama örnekler, 10 örnek?
Cevap:
Yan Anlam Nedir?
Bir sözcüğün temel anlamla bağını kaybetmeden kazandığı ikincil anlamlara yan anlam denir.
Dilimizdeki her sözcüğün yan anlamı yoktur. Yan anlam, “kullanım anlamı” olarak da adlandırılır.
Bir sözcük, birden çok yan anlam kazanabilir:
- Biz de şimdi bu konuyu konuşuyorduk. (Belli bir konudan söz etmek)
- Bu hafta Türk Dil Kurumu’nda konuşacağım. (Konuşma yapmak, söylev vermek)
- Onların sofrası daha şendi. (Birlikte yemek yiyenlerin tümü)
- Nehrin kolu, ormanın içinden geçiyor. (Nehri besleyen dere)
- Çocuklar, bulunduğumuz odaya da dalmışlardı. (Bir yerin içine girmek)
Göz:
Temel anlam: Görmeye yarayan, iki tane olan, bir çukurun içinde bulunan ve hareket eden, açılıp kapanan, gözyaşı salgılayan yuvarlak organımız.
Gözü iyi görmüyor.
Yan anlamları:
Tomurcuk (Ağacın gözü) – açılıp kapanan ve biçimi oval olan
Delik (İğnenin gözü) – boşluk ve yuvarlaklık ilişkisi
Kefe (Terazi gözü) – İkizlik ve yuvarlaklık ilişkisi
Çekmece (Masanın gözü) – Boşluk, açılıp kapanma ve hareketli olma.
Kaynak (Suyun gözü) – kaynak, akarsu, göz, gözyaşı
Bölme (Çantanın gözü)- Boşluk ilişkisi
Oda (Evin gözü) – Boşluk ilişkisi
Batmak:
Temel anlam: Bir nesnenin sıvının içine gömülmesi, dibe inmesi, sıvıyla kaplanıp görünmez olması
Gemi battı.
Yan anlamları:
Görünmez olmak- Güneş battı.
Saplanmak – İğne battı.
Sıvanmak, kaplanmak – Üstü başı çamura batmış.
Yanmak:
Temel Anlam: Parlak ışık, yüksek ısı çıkarmak alev almak, tutuşmak
Evler yanıyor.
Yan anlamları:
Yüksek ısıdan etkilenmek – Elim yandı.
Güneşten esmerleşmek – Güneşte fazla yanmış.
Yan Anlam Örnek Cümleler
- Sigarayı bıraktım.
- Ayakkabının burnu delinmiş.
- An sokunca elim şişti.
- Sorun bu yolla çözülemez.
- Gazeteler böyle yazıyor.
- Masanın ayağı kırılmış.
- Ben de bu kentte büyüdüm.
- Dağın başı, sisler içindeydi.
- Edison, ampulü buldu.
- Mektup iki günde gitmiş.
- İki diş sarımsak istedi.
- Yol harcı olarak bin lira vermişler.
- Bizimle gelmene baban ne der?
- Senin durumundaki biri böyle yerlere giremez.
- Yemeği ateşten indiriver.
- Karadeniz’in havası herkese iyi gelmez.
Yakıştırmaca: Yaşam koşullarının değişimine bağlı olarak, insan yaşamına yeni kavramlar girer. Ancak her yeni kavram için yeni sözcük bulunması mümkün değildir. Bu nedenle insanlar, yeni kavramları yakından tanıdıkları, iyi bildikleri kavramlardan yola çıkarak adlandırma yoluna giderler.
“Yatak”; uyumak, dinlenmek için üzerine yatılan eşyadır. Eğer “yatak” sözcüğü “dere yatağı, çakıl yatağı” biçiminde kullanılırsa yakıştırmaca olur. Dağın eteği, kapının kolu, iki göz ev, masanın ayağı, kapının dili, defterin yaprağı, uçağın kanadı kullanımlarında yakıştırmaca sözcükler vardır.
Yakıştırmaca sözcükler yan anlamla ilgilidir. Yakıştırmaca sözcükler bir kavramın, eşyanın adı durumundadır.