Zamir (Adıl) Nedir ve Çeşitleri Nelerdir? Örnekler

Sizden gelen soru:

Zamir ne demek?

Cevap:

Zamir ne demektir?

Zamir’in diğer adı ise adıl’dır.Zamirler en kısa tabirle isim soylu kelimelerdir.Daha detaylı açıklamak gerekirse; isim olmadıkları halde cümlede varlık isimleri yerine kullanılabilen ve bu varlık adlarının yerine getirdiği tüm işlevleri yerine getirebilen kelimelere zamir denir.

Bu tanımdan sonra örnek vermek gerekirse;

Ben, sen, o, biz, siz, onlar; kendim, kendin, kendi, kendimiz, kendiniz, kendileri; bu, şu, o; kim, ne; biri kelimeleri zamirlere örnek gösterilebilir.

1.Anlamlarına ve görevlerine göre zamirler

Anlamlarına ve görevlerine göre zamirler 7’ye ayrılır.Bunlar aşağıdaki gibidir;

1. Şahıs (kişi) zamirleri
2. Dönüşlülük zamiri
3. İşaret zamirleri
4. Soru zamirleri
5. Belgisiz zamirler
6. İlgi zamiri
7. İyelik zamirleri

2.Yapılarına göre zamirler

Yapılarına göre zamirler ise 4’e ayrılır.Bunlar da aşağıdaki gibidir;

1. Basit (yalın) zamirler
2. Bileşik zamirler
3. Öbekleşmiş zamirler
4. Ek halindeki zamirler

Anlamlarına ve görevlerine göre zamirler

Şahıs (kişi) zamirleri

Kişi adlarının yerine kullanılan ben, sen, o, biz, siz, onlar, bunlar gibi kişi adının yerine geçen sözcüklerdir:

“Bunu ancak ben yaparım.”

“Yarın onlara da uğrayacağız.”

Şahıs zamirlerinin belirtme sıfatlarından olan işaret sıfatları ile karıştırılmamaları gerekir. İşaret sıfatlarından sonra bir isim gelir ve sıfat tamlaması oluşturur. Şahıs zamirleri ise tek başına anlamlıdır.

“O, bu işe ne diyecek dersin?” (şahıs zamiri)

“O çocuk seni bu hale getirdi.” (“hangi çocuk” sorusuna yanıt niteliğinde olan “o” işaret sıfatıdır)

Dönüşlülük zamiri

Cümledeki eylemin, özne tarafından bizzat yapıldığını bildiren, vurgulayan zamirdir. Dönüşlülük zamir kendi sözcüğü ve iyelik eki almış halleridir: kendim, kendin, kendisi, kendimiz, kendiniz, kendileri. Dönüşlülük zamiri bazı kaynaklarda şahıs zamiri olarak geçer.

Ödevlerini kendin yapmalısın.

Kendi zamirinden sonra bir isim gelirse kelime grubu isim tamlamasına dönüşür ve kendi, “tamlayan” olur.

Ankara’ya kendi arabamla gittim.

İşaret zamirleri

Varlıkların yerini gösteren zamirlerdir: “bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, beriki, öteki, orası” vb. Yakındaki varlıklara işaret ederken bu ve bunlar; biraz uzaktaki varlıklara işaret ederken şu veşunlar; en uzaktaki varlıklara işaret ederken o ve onlar kullanılır:

“Şunu deneyeyim, bu biraz küçük geldi.”

• Buna, şuna, ona, öteki, beriki, böyle, şöyle, öyle kelimeleri de işaret zamiri olarak kullanılırlar:

“Şuna bak, kendini bir şey sanıyor!”

“Gel de böylesi ile ortaklık kur…”

“Öteki daha güzeldi, keşke onu alsaydık.”

• O ve onlar insanlar için kullanıldığında “şahıs zamiri” olarak adlandırılırlar:

“Ahmet’i soruyorsan, o yarın burada olacak.” (şahıs zamiri)

“Onları en alt çekmeceye koy.” (işaret zamiri)

• Bu, şu, bunlar, şunlar işaret zamirleri şahıslar için de kullanılabilirler.

“Karşı takımı bunlarla mı yeneceğiz?”

“Şu, daha uzun duruyor.”

• İşaret zamirleri belirtili isim tamlamalarında tamlayan veya tamlanan olarak kullanılabilirler:

“Bunun sonucuna katlanacaksın.” (“bu” tamlayan)

“Öğrencinin böylesi insanı çileden çıkarır.” (“böylesi” tamlanan)

Soru zamirleri

Cümlede adların yerine kullanılan soru sözcüklerine soru zamiri denir. Soru zamiri ile oluşturulmuş soru cümlelerinin cevabı yine bir isim veya zamirdir.

“Nereye gidiyorsun?” (Ankara’ya, okula, ona vs.)

“Dolaptaki tatlıyı kim bitirdi?” (Nazan, teyzem vs.)

“Hangisini giyeceksin?” (şunu, bunu, uzun kollu olanı vs.)

“Ödülü kime verdiler?” (sana, Orhan Pamuk’a vs.)

• Bazı soru zamirleri cümledeki eylemi etkilediklerinde “soru zarfı” olurlar:

“Ne aval aval bakıyorsun, yesene!” (soru zarfı)

“Yarın ne giyeceksin?” (soru zamiri)

• Bazı soru zamirleri cümledeki isimleri nitelediklerinde veya belirttiklerinde “soru sıfatı” olurlar.

“Hangi kalem seninki?” (soru sıfatı)

“Hangisi senin?” (soru zamiri)

• Soru zamirleri bir belirtili isim tamlamasında tamlayan veya tamlanan olarak kullanılabilirler:

“Bunların hangisi sana vurdu?” (“bunlar” işaret zamiri ve tamlayan, “hangisi” soru zamiri ve tamlanandır)

“O çocuk babanın nesi oluyor?” (tamlanan)

“Kimlerin kalbi daha sağlıklı, belli olacak.” (tamlayan)

Belgisiz zamirler

Cümlede varlıkları isim, sayı, miktar ve ölçü yönünden belli belirsiz karşılayan zamirlere belgisiz zamir denir: Hepsi, kimse, tümü, herkes, hepimiz, kimisi, kimileri, kimi, biri, birisi, birileri, birkaçı, bazısı, bazıları, çoğu, birçoğu, birçokları, başkası, birazı, fazlası, bir kısmı, şey vb gibi:

“Dünkü eğlenceye kimse gelmemiş.”

“Kimi rakı sever, kimi şarap.”

“Başkası görse, seni kesin rapor ederdi.”

“Bana aklı başında birisini gönder.”

• Belgisiz zamirler bir isim tamlamasında tamlayan veya tamlanan olarak kullanılabilirler:

“Herkesin iyiliği için böyle olması gerekiyor.” (tamlayan)

“Çocuklardan birkaçı firar etmiş.” (tamlanan)

• Şahıs ve işaret zamirleri ikileme oluşturacak şekilde birlikte kullanılırlarsa, “belgisiz zamir” olurlar:

“Onun bunun lafıyla dolduruşa gelme.”

“Seni beni dinler mi o hınzır.”

“O bu ne derse desin, Rıza Bey bambaşkadır.”

• “Şey” sözcüğü varlıkların adlarını veya diğer zamirleri belli belirsiz karşıladığından belgisiz zamirdir:

“Bugün pazardan şey aldım.”

İlgi zamiri

İlgi zamiri eki -ki‘dir.

Senin çizimin benimkinden çok daha güzel oldu. (benim çizimimden)

• İlgi zamiri, bağlaç olan ki ile karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan ki ayrı yazılır ve kaldırıldığında cümlenin anlamı pek değişmez. İlgi zamiri kaldırıldığında ise cümle ya devrik hale gelir ya da apayrı ve kastedilmeyen bir anlam kazanır:

“Her gün gel ki bir şeyler öğrenesin.” (bağlaçtır)

“Ne ki bu?” (bağlaçtır)

“Evimizinki akıyor.” (evimizin çatısı, suyu vs. -ki kaldırıldığında cümle anlamsız hale gelir.)

• İlgi zamiri, isimden sıfat türeten -ki eki ile de karıştırılmamalıdır. Genellikle ilgi zamiri olan -ki’den önce -im, -in gibi aidiyet bildiren ekler gelir. Sıfat türeten -ki eki ise doğrudan bir isime eklenir,

ve ilgi zamiridir, ikincisi ise sıfat türeten bir ektir)

“Yarınki yarışmaya katılıyor musun?” (-ki isimden sıfat üretir)

“Yarınki çok zorlu olacak.” (yine “yarınki yarışma” kastedilmektedir ancak tamlanan kelime olan yarışmanın görevini -ki ilgi zamiri üstlenmiştir)

İyelik zamirleri

İyelik zamirleri -im, -in, -i, -imiz, -iniz ve -leri‘dir. Bu ekler Türkçedeki ses kurallarına göre ufak değişikliklere uğrayabilirler.

Kitabını masanın üzerine koy. (-ın)

Evinizi buradan görebiliyorum. (-iniz)

İyelik zamirleri bazı kaynaklarda zamir olarak kabul edilmezler.

Yapılarına göre zamirler

Basit (yalın) zamirler

Yapım eki almamış, kök durumunda olan zamirlerdir. Sadece çekim eki alabilirler: ben, anne, bunda, bazıları, kim, onlardan, onudaonda,şunda, sana vb gibi.

Bileşik zamirler

İki sözcüğün birleşiminden veya bir arada kullanımından oluşmuş zamirlerdir: birçoğu, birkaçı, hiçbiri vb.

Öbekleşmiş zamirler

Birden fazla ayrı kelimenin anlam ilişkisi oluşturacak şekilde öbekleşerek meydana getirdikleri zamirlerdir: Öteki beriki, falan filân, şundan bundan, şu bu, her biri, herhangi biri, ne kadarı vb.

Ek halindeki zamirler

Ek halindeki zamirler sonuna geldikleri sözcükleri zamire dönüştürürler. Türkçede ek halindeki zamirler ilgi zamiri “-ki” ve iyelik zamirleridir.