Türkiye’nin Dağları

1) Orojenez Dağları

a) Kıvrım Dağları

Türkiye’deki kıvrım dağların temelini Tethis Denizi’nin tabanında biriken tortul malzemeler oluşturur. Bu malzemeler özellikle 3. zamanda çevresindeki kıtaların yanal basınçlarına maruz kalarak yükselmiş ve günümüzdeki kıvrım dağları meydana getirmiştir. Bunları harita üzerinde topluca göstermek gerekirse;

Doğu Anadolu Bölgesi’nde
– Mercan (Munzur) Dağları
– Malatya Dağları
– Maden Dağları
– Mengene Dağları
– Karasu – Aras Dağları
– Palandöken
– Allhüekber Dağları
– Hakkari Dağları
– Cilo Dağları

Karadeniz Bölgesi’nde

– Küre Dağları
– Köroğlu Dağları
– Bolu – Ilgaz Dağları
– Canik Dağları
– Rize Dağları
– Kaçkar Dağları
– Çmen
– Kop
– Mescit Dağları

Akdeniz Bölgesi’nde

– Sultan Dağları
– Geyik Dağları
– Barla Dağları
– Aladağlar
– Bolkar Dağları

İç Anadolu Bölgesi’nde
– Sündiken Dağları
– Sivrihisar Dağları
– Tecer Dağları
– Akdağ
– Hınzır Dağları

Marmara Bölgesi’nde

– Yıldız Dağları
– Samanlı Dağları
– Koru Dağları

Ege Bölgesi’nde

– Simav Dağları
– Eğrigöz Dağları
– Murat Dağları
– Emir Dağları

Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nde

– Mardin Dağları

2) Volkanizma Sonucu Oluşan Dağlar

Türkiye’de 3. zaman sonları ile 4. zaman başlarında volkanik faaliyetler etkili olmuştur. Yer kabuğunun zayıf noktalarından yüzeye yol bulan magmatik malzemeler yeryüzünde soğuyarak çevresine göre tek yükselti görünümünde volkanik dağları oluşturur. Çıkan malzemenin akışkanlığı dağın görünümünü etkiler. Malzeme ne kadar yoğunsa dağ da o kadar yüksek olur. Çıkan malzeme az yoğun (çok akışkan) ise etrafına yayılarak kalkan biçimli yüksek olmayan yanardağları oluşturur. (GDAB – Karacadağ gibi)
Doğu Anadolu Bölgesi’nde

– Nemrut
– Süphan
– Tendürek
– Ağrı (Küçük + Büyük)

İç Anadolu Bölgesi’nde

– Erciyes
– Melendiz
– Hasan
– Karadağ
– Karacadağ

Akdeniz Bölgesi’nde

– Hatay – Hassa
konileri

Marmara Bölgesi’nde

– Uludağ
(İç püskürük)

Ege Bölgesi’nde

– Manisa – Kula Konileri

Güney Doğu Anadolu Bölgesi’nde

– Karacadağ

Oluşumlarına Göre Türkiye’nin Ovaları

1) Tektonik (Çöküntü) Ovalar: Fay hattına bağlı olarak ortaya çıkan çöküntü alanlarının alüvyonla dolması sonucu tektonik ovalar oluşmaktadır.

Bölgelere göre tektonik ovalar;

• Marmara Bölgesi: Adapazarı Ovası, Balıkesir Ovası, Bursa Ovası, Mustafa Kemalpaşa Ovası, Ergene Ovası, İnegöl Ovası Marmara bölgesinden bulunan tektonik ovalardır.
• Ege Bölgesi: Soma ovası, Bergama ovası, Turgutlu ovası, Salihli ovası, Akhisar ovası, tire ovası, Torbalı ovası, Alaşehir ovası, Söke ovası, Ödemiş ovası, Yeni Pazar ovası ve Koçarlı ovası Ege bölgesinde bulunan tektonik ovalardır.
• Akdeniz Bölgesi: Amik ovası ve Kahramanmaraş ovası Akdeniz bölgesinde yer alan tektonik ovalardır.
• Karadeniz Bölgesi: Bolu ovası, Düzce ovası, Tosya ovası, Sulu ova, Taş ova, Merzifon ovası, Erbaa ovası, Niksar ovası, Turhal ovası, Zile ovası ve Artova ovası Karadeniz bölgesi tektonik ovaları içinde yer almaktadır.
• Doğu Anadolu Bölgesi: Malatya ovası, Elazığ ovası, Varto ovası, Hınıs ovası, Karlıova, Iğdır ovası, Elbistan ovası, Erzurum ovası, Erzincan ovası, Yüksekova, Tercan ovası, Pasinler ovası Doğu Anadolu bölgesinde yer alan tektonik ovalardır.
• İç Anadolu Bölgesi: Konya ovası, Kayseri ovası, Develi ovası, Aksaray ovası, Eskişehir ovası, Çubuk ovası İç Anadolu bölgesinde yer alan tektonik ovalardır.
• Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Ceylanpınar ovası, Suruç ovası, Birecik ovası, Harran Ovası Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer alan tektonik ovalardır.

2) Delta Ovaları: Türkiye’nin deniz kıyılarında bulunan bu ovalar, akarsuyun aşındırarak taşıdığı alüvyal malzemelerin deniz kıyısına biriktirmesi sonucu oluşan ova çeşididir.

Bölgelere Göre Delta Ovaları;

• Ege Bölgesi: Balat ovası (Büyük Menderes ile), Selçuk – Efes ovası (Küçük Menderes ile), Menemen ovası (Gediz ile), Dikili ovası (Bakırçay ile) Ege bölgesinde bulunan delta ovaları içindedir.
• Akdeniz Bölgesi: Çukurova (Seyhan ve Ceyhan ile) ve Silifke ovası Akdeniz bölgesinde bulunan delta ovalarıdır.
• Karadeniz Bölgesi: Bafra ovası (Kızılırmak ile) ve Çarşamba ovası(Yeşilırmak ile) Karadeniz bölgesinde yer alan delta ovalarıdır.

3) Karstik Ovalar: Türkiye’nin ovaları içinde bulunan karstik ovalar, diğer adıyla polye ovaları, karstik arazilerin yaygın olduğu bölgelerde çözülmeye bağlı olarak bulunan ova çeşididir. Genellikle verimsiz olan karstik ovaların en fazla bulunduğu bölge Akdeniz bölgesidir. Karstik ovalara gölova da denilmektedir.

Karstik arazi, eriyebilen kayaçlardan oluşan arazi demektir. Kireçtaşı (Kalker), Alçıtaşı (Jips) ve Kayatuzu gibi kayaçlar karstik arazinin yapısını oluşturan kayaçlardır.

• Tefenni Ovası,
• Acıpayam Ovası,
• Korkuteli Ovası,
• Muğla Ovası,
• Kestel Ovası
• ve Elmalı Ovası Türkiye’de bulunan karstik ovalara örnek olarak verilebilir.

4) Eski Göl Yeri Ovaları: İç Anadolu bölgesinde yaygın olarak bulunan bu ova çeşidi, göl olan yerlerin sularının zamanla çekilmesiyle oluşan çanakların, sel ve akarsuların taşıdığı alüvyal malzeme ile dolması sonucu oluşmuştur.

5) Lav Örtüsü Ovaları: Volkanizmanın hareketleri sonucu ortaya çıkan ovalardır. En yaygın Doğu Anadolu bölgesinde bulunur.

• Muradiye Ovası,
• Malazgirt Ovası ve
• Çaldıran Ovası lav örtüsü ovalarına örnektir.

6) Dağ Eteği Ovaları: Türkiye’nin ovaları içinde inceleyeceğimiz son ova çeşidi olan dağ eteği ovaları, dağlık bölgede taşınan malzemelerin dağın eğiminin azaldığı dağın eteklerinde olduğu yerlerde birikmesi sonucu ortaya çıkan ovalardır.

• Bursa Ovası,
• Akşehir Ovası ve
• İnegöl Ovası dağ eteği ovalarına örnek olarak verilebilir.

Tektonik Göller

Yerkabuğundaki kıvrılma ve kırılmalar sonucunda oluşan çukurlara dolan su kütlelerinden oluşur.
Marmara’da, Manyas, Ulubat, Sapanca, İznik gölleri
Akdenizde, Kovada, Eğiridir, Burdur, Acıgöl, Beyşehir gölleri
İç Anadolu’da, Tuz gölü, Tuzla, Akşehir, Ilgın gölleri
Doğu Anadolu’da, Hazar ve Aktaş gölleri tektonik göllerdir.

Volkanik Göller

Volkan konisinin tepesinde bulunan krater çukurlarının yada volkanik patlama ile oluşan maarların su ile dolması sonucunda oluşan göllerdir.
İç Anadolu’da Meke Tuzlası, Doğu Anadolu2da nemrut gölü, Isparta yakınlarındaki gölcük gölü birer volkanik göldür.

Karstik Göller

Kalkerli arazilerdeki erime çukurlarının su ile dolması sonucu oluşur. Akdeniz ve iç Anadolu’da rastlanır.
Kestel, Elmalı, Suğla, Söğüt, Obruk ve Avlan gölleri en güzel örneklerindendir.

Buzul (Sirk) Gölleri

Buzul aşındırması sonucu oluşan çanaklarda oluşan su birikintileri sonucunda oluşan göllerdir.
Ağrı, Erciyes, Kaçkar, Uludağ, Bolkar dağlarında görülür.

Set Gölleri

Çukur veya vadilerinin önünün herhangi bir kütle ile kapanması sonucu oluşur. Set oluşturan kütle hangi yolla meydana geldiyse o adla isimlendirilir.

• Volkanik set gölleri: Volkandan çıkan lavların bir çukurluğun önünü kapatması ile oluşur.

Van, Balık, Nazik, Çıldır gölleri bu şekilde oluşmuştur.

• Alüvyal set gölleri: Akarsu vadilerinin alüvyal birikimlerle kapanması sonucu oluşur.

Köyceğiz gölü, Eymir ve Mogan gölleri, Marmara gölü en güzel örnekleridir.

• Kıyı set gölleri (Lagün, Deniz Kulağı): Kıyılardaki koyların ağız kısımlarının zamanla kıyı okları tarafından kapanması ile oluşur.

Terkos, Büyükçekmece ve Küçükçekmece gölleri gibi.

• Heyelan set gölleri: Heyelan sonucu kayan kütlenin akarsu vadilerini kapatması sonucu oluşur.

Sera, Uzungöl, Tortum, Abant, Yedigöller birer heyelan set gölüdür.

Karadeniz Akarsuları

Yatak eğimleri, hidroelektrik enerji,aşındırma güçleri fazladır. Dar ve derin vadi içinde akmaktadır.

• Kızılırmak
• Yeşilırmak
• Bartın Çayı
• Kelkit çayı
• Filyos
• Doğankent çayı
• Çoruh
• İyidere
• Fırtına deresi

Akdeniz Akarsuları

En fazla akım kış aylarındadır. Ancak Manavgat, Eşen gibi akarsular karstik kaynakla beslendiği için yaz aylarında da akımları gürdür.

• Dalaman çayı
• Eşen çayı
• Manavgat
• Aksu
• Köprü
• Seyhan
• Ceyhan
• Asi

Ege Akarsuları

Eğimi, enerji potansiyeli ve aşındırması az olan akarsulardır.Menderes çizerler ve vadi tabanları geniştir.

• Bakırçay
• Gediz
• Büyük Menderes
• Küçük Menderes

Marmara Akarsuları

Eğimleri azdır. Dolayısıyla hidroelektrik potansiyelleri azdır.

• Meriç (Ergene)
• Sakarya
• Susurluk
• Orhaneli çayı
• Nilüfer çayı
• Gönen çayı

İç Anadolu Akarsuları

Sel rejimi özelliği olan akarsulardır. İlkbahar en fazla akıma ulaştıkları dönemdir.

• Çarşamba suyu
• Porsuk
• Sakarya
• Kızılırmak
• Samantı çayı

Doğu Anadolu Akarsuları

Kış aylarında yağışın kar şeklinde olması sonucu akımın en az olduğu dönem de kış aylarıdır.

• Fırat
• Aras
• Kura
• Karasu
• Murat
• Dicle
• Arpaçay
• Zap suyu

Güneydoğu Anadolu Akarsuları

Bu bölgede akarsular derin vadi içinde akar. Bu yüzden bölgede sulamadan direk olarak yararlanılmaz. Bu yüzden genelde baraj üzerinden sulama olur.

• Fırat
• Dicle