Satürn halkaları nedir?
Gezegenler arasından en çok dikkat çeken gezegen her zaman Satürn gezegeni olmuştur. Bunun en büyük nedeni ise Satürn gezegeninin etrafındaki halkalardır. Satürn gezegeninin etrafındaki halkalar aslında binlerce küçük halkadan oluşmuş 7 ana halkadan oluşmaktadır. Bu halkaların kalınlıkları ise bir kaç metre ile bir kaç kilometre arasında değişmektedir.
Satürn’ün bu halkalarının ne zaman ve ne şekilde oluştuğu bilinmemektedir. Bu halkaların en önemli yapı taşının donmuş haldeki su olduğu, karbon, silisyum gibi hafif elementlerin Güneş nebulası oranlarına göre daha zenginleşmiş olduğu saptanmıştır. Genelde buz ve kayaçlardan oluşan bu halkalarda kum tanesinden kamyon büyüklüğüne kadar farklı kütleler bulunuyor.
Peki Satürn’ün halkaları nasıl oluştu?
Satürn’ün halkalarının nasıl oluştuğuna dair de kesin bir bilgi bulunmamaktadır. En az 60 uydusu bulunan Satürn gezegeninin bu uyduları bir asteroidin ya da bir kuyruklu yıldızın Satürn’ün güçlü kütleçekim etkisiyle parçalanarak halkaları oluşturmuş olabileceği tahmin ediliyor. Bazı bilim insanları ise halkaların Satürn’ün içinde oluştuğu toz ve gaz bulutundan artakalan maddelerden meydana geldiğini düşünüyor.
Yakın dönemde varlığı saptanan yüksek oranda atomik oksijen, serbest halde rastlanması olağan görülmeyen ve kısa ömürlü kabul edilen bir bileşen olarak, yakın tarihli şiddetli bir çarpışmanın belirtisi olarak yorumlanmıştır. Bu veriler halkaların hareketli bir evrimsel gelişimi olduğunu düşündürmektedir. Ancak renk farklılıklarının yerleşmiş bir biçimde varlığı, halkalarının değişik bölümleri arasında madde alışverişinin çok hızlı olmadığını göstermektedir.
Fransız matematikçi ve gökbilimci Edouard A. Roche tarafından 1847 yılında geliştirilen Roche limiti kavramı, bir gökcisminin büyük bir gökcismine olan uzaklığı belli bir sınırın altına indiğinde, kütleçekimi güçlerinin doğurduğu gel-git etkisiyle fiziksel bütünlüğünü koruyamayarak parçalanacağını öngörür. Aynı düşünce şekliyle, bir gökcismi etrafında, yoğunluğuna göre değişmekle birlikte, yaklaşık yarıçapının 2,5 katı kadar bir uzaklığa denk gelen alan içinde bulunan maddenin bir araya gelerek büyük yapılar oluşturması olanaksızdır. Bu bilgileri de içine alacak şekilde, Satürn’ün halkalarının kökeni hakkında değişik öneriler ortaya atılmıştır.
- Güneş Sistemi’nin oluşumu sırasında, Satürn’ün yapısına katılamayan, ancak gezegenin Roche sınırı içinde kaldığı için uydular halinde birleşemeyen ilksel Güneş Nebulasınaait madde.
- Roche sınırı içine girerek parçalanan bir uydunun ya da bir kuyruklu yıldız veya asteroit gibi Güneş sistemi’nin bir başka üyesinin kalıntıları.
- Roche limiti dışında kalan uydulara başka gökcisimlerinin çarpması ile kopan parçalar.
Halkaların renk ölçümleri genellikle yaşlarının birkaç yüz milyon yılı geçmediği izlenimini vermektedir. Bu tahminler halkaların Satürn’le eşzamanlı oluşumu görüşünün geçerliliğini azaltmaktadır. Diğer gaz devlerinin yeni bulunan halkalarına ilişkin gözlemlerle birleştirildiğinde, halkaların oluşumunda her üç mekanizmanın da payının olabileceği, her gezegenin kendi özel koşullarında ve yaşam öyküsü içinde bu süreçlerin belirli bir bileşimi ile halkaların evrimleştiği düşüncesi ağır basmaktadır.