Büyük Millet Meclisi İle İlgili Bilgiler Nelerdir?

Sizden gelen soru:

* Büyük millet meclisi ile ilgili bilgi? *

Cevap:

Türkiye Büyük Millet Meclisi

Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), 23 Nisan 1920’de Osmanlı Devleti’nin İtilaf Devletleri’nce işgali sırasında direniş gösteren Türk Milletinin oluşturduğu irade ile kurulan ve yine bu iradenin sahibi Türk Milletinin verdiği yetki ile yasama görevi yapan Türkiye Cumhuriyeti anayasal devlet organıdır. “Egemenlik, kayıtsız şartsız Milletindir.” ilkesi Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin varoluşunun temel dayanağını oluşturur.

TBMM diğer anayasal devlet organlarından üstün değildir. Yasama yetkisi yasa veya kanun yapma yetkisidir. Yasalar anayasaya aykırı olamaz. TBMM’nin anayasada da değişiklik yapma yetkisi bulunsa da bu yetki de Anayasa’nın Başlangıç bölümünde yer alan anlayışla ve anayasal bütünlüğe uygun olarak hareket etme ve ancak bu çerçeve içerisinde Anayasa’da değişiklik yapabilme ile sınırlıdır ve bu çerçevede meşruiyet kazanır. Yasa ve anayasa değişikliklerinin halka ait egemenlik haklarını da koruyan bir toplumsal sözleşme olananayasaya aykırı olup olmadığı Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenir.

Millete ait egemenlik yetkilerinin kuvvetler ayrılığı prensibi ile verilmesinin, kuvvetler ayrımının, devlet organları arasında üstünlük sıralaması anlamına gelmeyip, belli Devlet yetki ve görevlerinin kullanılmasından ibaret ve bununla sınırlı medeni bir iş bölümü ve işbirliği olduğu ve üstünlüğün ancak Anayasa ve kanunlarda bulunduğu anlamına geldiği Anayasanın başlangıç bölümünde belirtilmiştir.

Anayasanın 108’nci Maddesine göre, yasama yetkisi Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Milletvekili genel seçimleri, dört yılda bir, serbest, eşit, tek dereceli, genel oy esaslarına göre, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır. Seçilen milletvekili adayları, anayasaya bağlı kalacağına dair Türk milleti önünde namusu ve şerefi üzerine yemin ederek 4 yıllığına TBMM üyeliği (milletvekilliği) hakkı kazanırlar. TBMM üyeleri (milletvekilleri), yasama dokunulmazlığına sahiptir.

TBMM Tarihçesi

Türk siyasi tarihinde parlâmento

Türk siyasi tarihinde ilk parlâmento Osmanlı döneminde İstanbul’da Dolmabahçe Sarayı’nda yapılan törenle 19 Mart 1877’de açıldı. Bu meclisKanuni Esasi’ye göre “Meclis-i umumi” olarak adlandırılmıştı. “Ayan meclisi” ve “Meclis-i Mebusan” olmak üzere iki kısımdan oluşan bu meclis, ilk oturumunu 20 Mart 1877 tarihinde Sultanahmet’teki İstanbul Üniversitesi binasında yaptı. Kısa süren bu meclis 93 Harbi nedeniyle dağıldı. Daha sonra yapılan ikinci genel seçimlerin ardından 18 Aralık 1877’de yeniden açılan meclis, Kanuni Esasi’nin verdiği yetkiyle padişah II. Abdülhamittarafından 14 Şubat 1878’de kapandı.

1908’de bir seçim kanunu dikkate alınarak ilk seçim yapıldı. Seçme yaşı 25, seçilme yaşı 30 olan bu seçimlerde vergi ödeyenler oy kullanabiliyordu. 17 Aralık 1908’de yeniden açılan meclis, İstanbul’un işgali’ne kadar açık kaldı. Üç yıl sonra ise İstanbul’da ilk kez bir ara seçim yapıldı. Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’ndan yenilgiyle çıkmasından sonra bu meclis Mondros Ateşkes Anlaşması sonrasında İstanbul’un işgali nedeniyle 11 Nisan 1920’de resmen kapandı.

TBMM’nin kurulması

Mustafa Kemal Atatürk önceden beri Meclis-i Mebusan’ın İstanbul’da değil, Anadolu’da toplanmasını istemekteydi. İşgal altındaki İstanbul’da meclisin tehlikede olduğu savunuyordu. Atatürk’ün bu düşüncesine karşın Heyet-i Temsiliye’nin yaptığı toplantılarda meclisin İstanbul’da toplanması fikri ağır bastı. Meclisi Mebusan üyelerini belirlemek için Ali Rıza Paşahükûmeti döneminde seçimler yapıldı. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti üyeleri seçimlerde başarılı oldu.

Heyet-i Temsiliye, seçilen milletvekillerinin Meclis-i Mebusan’da “Müdafaa-i Hukuk” adında bir grup oluşturmasını istemekteydi. Buna karşın Meclis-i Mebusan’da böyle bir grup kurulamadı. Ancak heyet, yeniden açılan Osmanlı Mebusan Meclisi’ne üye olarak İstanbul’a gidecek olan mebuslarla görüşmeler yapmıştı. Heyet-i Temsiliye, hazırladıkları Misak-ı Milli’nin Mebusan Meclisi’nde kabul edilmesini sağladı.

Heyet-i Temsiliye’nin başkanı olan Atatürk, kendisinin Meclis-i Mebusan’ın başkanı seçilmesini ve Anadolu’da süren hareketin yasal olarak tanınmasını istiyordu. Ancak 18 Mart 1920’de İngiliz işgal kuvvetleri Meclis-i Mebusan’daki Heyeti Temsiliye milletvekillerini tutukladı ve sürgüne gönderdi. Bu tutuklamalardan sonra 18 Mart 1920’de Meclis-i Mebusan kapandı.

Atatürk, bunun üzerine Heyet-i Temsiliye’yi temsilen meclisi Ankara’da toplanmaya çağırdı ve 21 Nisan 1920’de yayınladığı bir bildiri ile meclisin 23 Nisan 1920’de toplanacağını duyurdu. 23 Nisan Cuma günü Hacı Bayram Camii’nde kılınan Cuma namazının ardından dualar ile meclis açıldı. Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ve Meclis-i Mebusanüyelerinden oluşan 324 milletvekili ile kurulan meclis, zorluklar nedeniyle 115 milletvekili ile açıldı. Aynı gün gerçekleşen toplantıda meclis adının “Türkiye Büyük Millet Meclisi” olmasına karar verildi.

23 Nisan 1920 tarihinde, Parlamento geleneklerine göre, en yaşlı üye olan Sinop Milletvekili Şerif Bey (d. 1845), Başkanlık kürsüsüne çıktı ve konuşma yaparak Meclis’in ilk toplantısını açtı.

Bu Yüksek Meclisin en yaşlı üyesi sıfatıyla ve Allah’ın yardımıyla milletimizin iç ve dış tam bağımsızlık içinde alın yazısının sorumluluğunu doğrudan doğruya yüklenip, kendi kendisini yönetmeye başladığını bütün dünyaya ilan ederek, Büyük Millet Meclisi’ni açıyorum.

Bu açış konuşmasında, millî egemenliğe dayalı yeni Türk parlâmentosunun adı da “Büyük Millet Meclisi” olarak konulmuştu. Bu ad herkesçe benimsedi. Daha sonra Atatürk’ün tüm konuşmalarında yer aldığı şekliyle ve ilk kez 8 Şubat 1921 tarihli Bakanlar Kurulu Kararnamesinde de yazılı olarak, “Türkiye Büyük Millet Meclisi” (TBMM) adı kalıcılık kazandı.

TBMM, 24 Nisan 1920 günü yaptığı ikinci toplantısında Mustafa Kemal Atatürk’ü meclis başkanlığına seçti. Atatürk, kendi öncülüğünde kurulan TBMM’nin başkanlığınıCumhurbaşkanı seçildiği gün olan 29 Ekim 1923 tarihine kadar sürdürdü.

TBMM Yasama Dönemleri

TBMM’nin tarihçesi, kurulduğu 23 Nisan 1920 tarihinden 2007 yılına kadar 23 yasama dönemine ayrılır. 15 Ekim 1961-12 Eylül 1980 tarihleri arasında “Millet Meclisi” ve “Cumhuriyet Senatosu” olmak üzere iki bölüm halinde çalışmıştır. 23 yasama dönemir aşağıdaki şekildedir:

Seçimler	Dönem	Tarih	Üye sayısı
	TBMM 1. Dönem	23 Nisan 1920 – 11 Ağustos 1923	436
1923 genel seçimleri	TBMM 2. Dönem	11 Ağustos 1923 – 1 Kasım 1927	333
1927 genel seçimleri	TBMM 3. Dönem	1 Mayıs 1927 – 4 Mayıs 1931	335
1931 genel seçimleri	TBMM 4. Dönem	4 Mayıs 1931 – 1 Mart 1935	348
1935 genel seçimleri	TBMM 5. Dönem	1 Mart 1935 – 3 Nisan 1939	444
1939 genel seçimleri	TBMM 6. Dönem	3 Nisan 1939 – 8 Mart 1943	470
1943 genel seçimleri	TBMM 7. Dönem	8 Mart 1943 – 5 Ağustos 1946	492
1946 genel seçimleri	TBMM 8. Dönem	5 Ağustos 1946 – 22 Mayıs 1950	503
1950 genel seçimleri	TBMM 9. Dönem	22 Mayıs 1950 – 14 Mayıs 1954	492
1954 genel seçimleri	TBMM 10. Dönem	14 Mayıs 1954 – 1 Kasım 1957	537
1957 genel seçimleri	TBMM 11. Dönem	1 Kasım 1957 – 27 Mayıs 1960	602
27 Mayıs Darbesi	Millî Birlik Komitesi	27 Mayıs 1960 – 25 Ekim 1961	38
Kurucu Meclis (Millî Birlik Komitesi – Temsilciler Meclisi)		6 Ocak 1961 – 25 Ekim 1961
1961 genel seçimleri	TBMM 12. Dönem(*)	25 Ekim 1961 – 10 Ekim 1965	450
1965 genel seçimleri	TBMM 13. Dönem(*)	22 Ekim 1965 – 12 Ekim 1969	450
1969 genel seçimleri	TBMM 14. Dönem(*)	22 Ekim 1969 – 14 Ekim 1973	450
1973 genel seçimleri	TBMM 15. Dönem(*)	24 Ekim 1973 – 5 Haziran 1977	450
1977 genel seçimleri	TBMM 16. Dönem(*)	13 Haziran 1977 – 12 Eylül 1980	450
12 Eylül Darbesi	Millî Güvenlik Konseyi	12 Eylül 1980 – 6 Aralık 1983	5
Kurucu Meclis (Millî Güvenlik Konseyi – Danışma Meclisi)		23 Ekim 1981 – 6 Aralık 1983
1983 genel seçimleri	TBMM 17. Dönem	24 Kasım 1983 – 29 Kasım 1987	400
1987 genel seçimleri	TBMM 18. Dönem	14 Aralık 1987 – 20 Ekim 1991	450
1991 genel seçimleri	TBMM 19. Dönem	6 Kasım 1991 – 24 Aralık 1995	450
1995 genel seçimleri	TBMM 20. Dönem	8 Ocak 1996 – 18 Nisan 1999	550
1999 genel seçimleri	TBMM 21. Dönem	2 Mayıs 1999 – 3 Kasım 2002	550
2002 genel seçimleri	TBMM 22. Dönem	14 Kasım 2002 – 22 Temmuz 2007	550
2007 genel seçimleri	TBMM 23. Dönem	4 Ağustos 2007 – 12 Haziran 2011	550
2011 genel seçimleri	TBMM 24. Dönem	28 Haziran 2011-	550

Cumhuriyet Senatosu
İl grubu	Seçim	Tarih
A grubu	1961 senato seçimleri	15 Ekim 1961 – 2 Haziran 1968
	1968 senato seçimleri	2 Haziran 1968 – 5 Haziran 1977
	1977 senato seçimleri	5 Haziran 1977 – 12 Eylül 1980
B grubu	1961 senato seçimleri	15 Ekim 1961 – 2 Haziran 1966
	1966 senato seçimleri	5 Haziran 1966 – 12 Ekim 1975
	1975 senato seçimleri	12 Ekim 1975 – 12 Eylül 1980
C grubu	1961 senato seçimleri	15 Ekim 1961 – 7 Haziran 1964
	1964 senato seçimleri	7 Haziran 1964 – 14 Ekim 1973
	1973 senato seçimleri	14 Ekim 1973 – 14 Ekim 1979
	1979 senato seçimleri	14 Ekim 1979 – 12 Eylül 1980

(*) 1961’den itibaren sıralama 1’den başlatılmış (12. yerine 1. Dönem, 13. yerine 2. Dönem gibi…), 1983 sonrasında Meclis’in kuruluşundan (1920’den) hareket eden sıralamaya geri dönülmüştür.

TBMM Başkanları

Mustafa Kemal Atatürk 24 Nisan 1920-29 Ekim 1923

Ali Fethi Okyar 1 Kasım 1923-22 Kasım 1924

Kazım Özalp 26 Kasım 1924-1 Mart 1935

M. Abdülhalık Renda 1 Mart 1935-5 Ağustos 1946

Kazım Karabekir 5 Ağustos 1946-26 Ocak 1948

Ali Fuad Cebesoy 30 Ocak 1948-1 Kasım 1948

Şükrü Saraçoğlu 1 Kasım 1948-22 Mayıs 1950

Refik Koraltan 22 Mayıs 1950-27 Mayıs 1960

Millet Meclisi Başkanları

Fuat Sirmen 1 Kasım 1961-22 Ekim 1965

Ferruh Bozbeyli 22 Ekim 1965-1 Kasım 1970

Sabit Osman Avcı 26 Kasım 1970-24 ekim 1973

Kemal Güven 18 Aralık 1973-17 Haziran 1977

Cahit Karakaş 17 Kasım 1977-12 Eylül 1980

Necmettin Karaduman 4 Aralık 1983-24 Aralık 1987

Yıldırım Akbulut 24 Aralık 1987-9 Kasım 1989

Kaya Erdem 23 Kasım 1989-1 Kasım 1991

Hüsameddin Cindoruk 14 Kasım 1991 – 01 Ekim 1995

İsmet Sezgin (1928) 18.10.1995- 24.12.1995

Mustafa Kalemli (1943) 25.01.1996-30.09.1997

Hikmet Çetin (1937) 16.10.1997-18.04.1999

Yıldırım Akbulut (1935) 20.05.1999-30.09.2000

Ömer İzgi (1940) 18.10.2000-03.11.2002

Bülent Arınç (1948) 19.11.2002

Köksal Toptan (1943) 09.08.2007 – 5.08.2009

Mehmet Ali Şahin (1950) 5 Ağustos 2009 –

Cumhuriyet Senatosu Başkanları

Suat Hayri Ürgüplü 28 Ekim 1961-1 Kasım 1963

Enver Aka 1 Kasım 1963-1 Kasım 1965

İ. Şevki Atasagun 2 Aralık 1965-19 Kasım 1970

Tekin Arıburun 19 Kasım 1970-14 Haziran 1977

Sırrı Atalay 16 Haziran 1977-6 Kasım 1979

İ. Sabri Çağlayangil l6 Kasım 1979-12 Eylül 1980