Türkiye’de Portakal Üretimi

Dünya ve Türkiye’deki Yetiştiriciliği

Turunçgillerden olan portakal meyvesi Türkiyede fazla yetiştirilir. Özellikle akdeniz ve ege bölgeleri portakalın en fazla üretildiği bölgelerdir. Portakal meyvesi sadece meyve olarak tüketilmemekte aynı zamanda meyve suyu olarak kullanılmakta ve içerdiği şeker oranı bakımından zengin olması nedeniyle başka sektörler tarafından fazlaca tercih edilmektedir.

Portakalların Anavatanı Güneydoğu Asya’dır yani birinci derece anavatanı; Çin kıyıları, Güneydoğu Çin (Tayland, Vietnam, Kamboçya, Malezya)  ile Çin’in güney kıyıları ve Sarı Irmak vadisi içleridir. Portakallar Cenova ve Venedik devletleri tarafından Haclı seferleriyle Avrupa’ya getirilmiştir. Avrupa da portakal yetiştirildiğine dair ilk yazılı belgeler 1472 yılına kadar uzanmaktadır. Savona’dan bir tüccar, 15.000 portakalın  satış sözleşmesini  göndermiştir. Edebi kaynaklardan portakalın 1525 yıllarında Sicilya ve Güney İspanya ekili olduğu bildirilmektedir. Portakallar ülkemize İtalya üzerinden girmiştir.

Dünya 2010 yılı turunçgil üretimi 123.755.750 tondur(FAO,2010). Bu üretimin % 56’sını portakallar oluşturmaktadır (Şekil 1). Ülkemizde 2010 yılı verilerine göre 1.710,500 ton portakal üretimi 53.236 hektar alanda yapılmaktadır (FAO,2010). Portakal üretiminin % 77 ‘sini Washington Navel portakal çeşidi, % 17 Valencia late ve diğer çeşitler, % 4,3 Yafa portakal çeşidi oluşturmaktadır.

Şekil 1. Dünya Turunçgil Üretiminin Türlere Göre Dağılımı (%)

Toplam Dünya Turunçgil Üretimi:  123.755.749 Ton (FAO,2010).

Çizelge 1. Portakal Üreticisi Ülkeler ve Üretim Miktarları (Ton)

Kaynak: FAO, 2010.

Ülkemiz dünya portakal üretiminin % 2,5’lik gibi çok az bir kısmını gerçekleştirmektedir(Çizelge 1,2, Şekil 2). Dünyada en büyük portakal üreticisi ülke Brezilya olup, dünya portakal üretiminin yaklaşık % 30’unu tek başına gerçekleştirmektedir. Brezilya’dan sonra ABD, Hindistan, Çin,  Meksika ve İspanya önemli üretici ülkeler olarak görülmektedir(Çizelge 1, Şekil 2).

Şekil 2. Portakal Üreticisi Ülkeler ve Üretim Miktarları (Ton)

Şekil 3.Türkiye  Turunçgil Üretiminin Türlere Göre Üretim Miktarı (Ton).

Çizelge 2. Yıllar İtibari İle Türkiye Portakal Üretimi

Kaynak: Anonim, 2010c

Şekil 4. Yıllar İtibari İle Türkiye Portakal Üretimi

Ülkemiz yıllara göre değişmekle birlikte büyük üretici ülkeler sıralamasında portakal üretiminde 2010 yılı verilerine göre 10. sırada yer almaktadır. 2009 yılında 1.689,920 ton olan Ülkemiz üretimi, 2010 yılında % 1,01 artış oranı ile 1.710,500 tona çıkmıştır (Çizelge 2, Şekil 4).

Yıllar itibariyle portakal üretimimiz incelendiğinde, son beş yılda üretim alanlarının, ağaç sayılarının arttığı, üretim miktarında hafif dalgalanmalar olmakla birlikte çok fazla artış olmadığı görülmektedir (Çizelge 2, Şekil 4).

Ülkemizde üretilen portakal çeşitleri; Washington Navel, Washington Navelina, Valencia, Taracco, Moro (Kan Portakalı), Shamoti (Yafa Portakalı), Hamlin, Alanya Dilimli, Kozan Yerli (meyve suyu sanayi için en önemli çeşittir.), Dörtyol Yerli (meyve suyu sanayi için en önemli çeşittir.), Finike yerli (sofralık ve usarelik bir çeşittir)’dir.

Ülkemizde portakal’ın hasatı  Kasım ayı  başından Mayısın ikinci haftasına kadar sürermektedir. Ancak üreticiler pazar talepleri nedeniyle hasat zamanı itibariyle bu dönemlerin dışına çıkarak ürünlerini Haziran ayı sonuna kadar ağaçta bırakabilmektedirler.

Antalya İl ve İlçeler Bazında Portakal Üretimi

2010 yılı verilerine göre Antalya’da ilçeler bazında 29.570 dekar alan ve 166.844b ton üretim ile Finike  ilçesi ilk sırada yer almaktadır. Kumluca ve Merkez ilçe ise diğer önemli portakal üreticisi ilçelerdir. Kaş ve Gündoğmuş ilçelerinde ise portakal üretimi yok denecek kadar azdır (Çizelge 3, Şekil 3 ve Şekil 6)

Çizelge 3. 2010 Yılı Antalya İl ve İlçeler Bazında Portakal Üretimi.

Kaynak: Anonim, 2010c

Şekil 5. 2010 Yılı Antalya İl ve İlçeler Bazında Portakal Üretim Alanları

Şekil 6. 2010 Yılı Antalya İl ve İlçeler Bazında Portakal Üretimi

Portakal İhracatı ve İthalatı

2005 sezonunda 5.002.000 bin ton olan dünya ihracatı, 2009 sezonunda % 3,9 artarak 5.270.000 tona yükselmiştir. En önemli ihracatçı ülke AB’ dir. AB, dünya ihracatında % 34’lük pay almaktadır. Önemli ihracatçı ülkeler arasında yer alan İspanya dünya ihracatının %32’sini, Güney Afrika % 21’ni, ABD %12’ ni, gerçekleştirmektedir.

Şekil 7.Ülkelere göre  2010 Yılı Dünya Portakal İhracatı (%)

 Çizelge 4.Ülkelere göre  2010 Yılı Dünya Portakal İhracatı (Ton)

Kaynak: Anonim, 2009a

2009 yılı itibari ile Dünya portakal ihracatının yaklaşık % 2’ ünü karşılayan Türkiye; üretiminin % 23’ü ihraç etmektedir. Yıllara göre değişmekle birlikte portakal ihracatımızda gittikçe artan bir oran söz konusudur. İhracatımızda en çok Washington Navel ve Washington Navelina çeşitleri yer almaktadır(Çizelge 4).

Çizelge 5. 2004-2009 Yılları Arasında Ülkemiz Portakal İhracat Miktarları ve Değerleri

Kaynak: Anonim, 2010c

 Şekil 8. 2010 Yılı Türkiye Turunçgil İhracatı(%).

En önemli portakal ithalatçısı ülkeler arasında Rusya, Hollanda, Almanya, Fransa, İngiltere, Suudi Arabistan ve Kanada yer almaktadır. 2009 yılı itibari ile Dünya portakal ithalatının % 9’unu Rusya, % 8’ini Hollanda ve Almanya gerçekleştirmektedir. AB ülkeleri ise Dünya portakal ithalatının % 48’ lik kısmını gerçekleştirmektedir (Çizelge 6). Ülkemizin portakal ithalatı yıllara göre değişmekle beraber 2004 yılında 30.808 ton iken %32 artışla 2009 yılında 40,853 ton olmuştur (Çizelge 7).

Çizelge 6-Dünya Portakal İthalatçısı Ülkeler ve İthalat Miktarları (ton)

Kaynak: Anonim, 2009a

Çizelge 7-Yıllar İtibari İle Ülkemiz Portakal İthalat Miktarları ve Değerleri

Kaynak : Anonim, 2009a

Portakalın Çeşitleri

Antalya İlinde çoğunlukla sofralık tüketim için Washington Navel grubu portakallar üretilirken, meyve suyu sanayisi için Valencia grubu portakallar üretilmektedir. Washington Navel grubu portakalların üretim öncesi ve sonrası kaliteli portakal çeşitlerimiz olmadığı için portakal üretim sezonu bu grupla açılıp Valencia grubuyla kapanmaktadır. Az miktarda da olsa Taracco, Moro (Kan Portakalı), Shamoti (Yafa Portakalı), Hamlin, Alanya dilimli, Finike Yerli (sofralık ve usarelik bir çeşittir) portakalları üretilmektedir.

Washington Navel

Göbekli portakallar grubunun temelini oluşturan Washington Navel çeşidi, Brezilya’nın Bahia yöresinde Celesta portakal çeşidinden doğal mutasyon sonucu oluşmuştur. 1945 yılında Kaliforniya’dan Antalya Narenciye Araştırma İstasyonuna getirilmiş ve buradan Türkiye’ye yayılmıştır. Orta erkenci bir çeşittir. Aralık sonu Ocak ortasında olgunlaşır. Meyveler genellikle yuvarlağa yakın şekilli olup göbeklilik durumu orta ile iri arasında değişebilmektedir. Meyve eti sıkı, oldukça sulu ve çok lezzetli önemli bir sofralık çeşittir. Olgunlaşma tarihi bakımından bölgeler arasında 2-3 haftalık fark olabilir. Partenokarp olması nedeniyle şiddetli soğuk, sıcak veya kuru rüzgârlar önemli meyve dökümü meydana getirebilirler. Muhafaza ve taşımaya elverişli bir çeşittir

Valencia Late Portakalı

Doğal Mutasyon sonucu oluşmuş, İspanya menşeli bir portakal çeşididir. Ağaçları dayanıklı, geniş, yuvarlak taçlı ve yüksek verimlidir ancak periyodisiteye eğilimi vardır. Meyveler uzun süre ağaçta kalabilir. Hem sofralık hem de sanayiye elverişli bir çeşittir. Değişik ekolojik koşullara çok iyi uyum sağlayabilen bir çeşittir. Depolama ve taşımaya çok uygundur. Sıcağa en dayanıklı portakal çeşididir. Meyve kabuğu incedir, meyveleri orta büyüklüktedir, aromalı, lezzetli ve yüksek kalitelidir. Şeker miktarı % 11,05, asit miktarı % 1,62 ve şeker /asit oranı 6,962dır. Meyve dilim zarları sert ve kalındır. Kalitesini kaybetmeden yaz boyunca ağaç üzerinde kalabilir sadece kabuk rengi tekrar yeşerebilir. Ancak ağaçtan ne kadar geç toplanırsa bir sonraki yıl oluşan ürün o kadar küçük olur.

Finike yerli Portakalı

Orta geççi, meyveleri genellikle orta büyüklükte ve yuvarlak şekilli, stil ucu mühürlü, ince kabuklu, çekirdekli, periyodisiteye eğilimi olan verimli, sulu, aroma ve kalitesi yüksek, taşımaya elverişli, sofralık ve usarelik bir çeşittir.

BATEM Fatihi Portakalı

            Doğal mutasyon sonucu Göbekli portakallar grubunun temelini oluşturan Washington Navel portakal çeşidinden oluşmuş ve Finike yöresinden seleksiyon ıslahı ile belirlenerek turunçgil endüstrisine kazandırılmıştır. Ağaçları Washington Navele göre daha yuvarlak taçlı ve daha verimlidir. Meyveleri iki hafta daha erken olgunlaşmakta, daha iri meyveler(299-340 gr) oluşturmaktadır. Meyve kabuğu daha ince(5.07), meyve suyu içeriği daha fazla(%47-55),  lezzetli ve yüksek kalitelidir.

BATEM Şekeri Portakalı

Finike yöresinde Washington Navel portakalından doğal mutasyonla oluşmuş bir çeşittir. Seleksiyon ıslahı ile belirlenerek üretime kazandırılmış bir çeşittir. Washington Navel portakalına göre meyveleri daha iri, meyve kabuğu daha ince, verimi daha yüksek  ve daha erken meyvelerinin olgunlaşması  nedeniyle ön plana çıkan bir çeşittir.

BATEM Baharı Portakalı

Finike yöresinden seleksiyon ıslahı sonucu belirlenen bir çeşittir. Doğal Mutasyon sonucu Valencia Late çeşitinden oluşmuştur. Ağaçları dayanıklı, geniş, yuvarlak taçlı ve yüksek verimlidir ancak periyodisiteye eğilimi yoktur. Meyveler uzun süre ağaçta kalabilir. Meyveleri Valencia Late çeşitine göre daha ince kabuklu, daha sulu, meyve dilim zarları daha ince olması, aromasının yüksek olması nedeniyle sofralık olarak  tüketilebilecek bir çeşittir.

Portakal Yetiştiriciliğindeki Sorunlar

– Portakal üreticileri, virüs ve virüs benzeri hastalıklardan arî, anaç-kalem uyuşması iyi, pazara uygun çeşitlerin aşılandığı, nematod, fungal hastalıklar gibi toprak kökenli patojenlerden arî, adına doğru ve sağlıklı fidanları yeteri kadar bulmakta sorun yaşamaktadır.

– Portakal üreticileri bilinçsiz şekilde zirai ilaç ve kimyasal gübre kullanmaktadır.

– Portakal üreticileri turunçgil budamasını budamayı bilmeyen budamacılara yaptırmaktadır.

– Ülkemizde üretimi yapılan portakal çeşitleri pazar taleplerini karşılayamamaktadır.

– Çiftçiler ürün planlaması yapmadan rastgele çeşitleri seçerek üretmektedirler.

– Üretimin yoğun olduğu dönemlerde soğuk hava depolarına ihtiyaç duyulmaktadır.

– Bölgede meyve suyu işleme tesislerinin olmaması nedeniyle ürünlerin pazarlanamadığı dönemde çiftçiler meyveleri ağaç üzerinde bırakmaktadırlar.

Gelecekte Portakalın Durumu

Son yıllarda yapılan araştırmalar; dünya turunçgil üretiminin, tüketimin üzerinde olduğunu ortaya çıkarmıştır, Bu derecede büyük rakamlara ulaşan turunçgil üretiminin pazara arzında da fazlalık yaşanmasına sebep olmaktadır. Pazarlamanın tüm faktörleri ile ele alınarak strateji geliştirilmesi zorunluluk haline gelmiştir.

Ülkemizde portakal üretim sezonun Washington Navel portakal çeşidinden önce ve sonra kaliteli sofralık çeşitler yetiştirilerek uzatılması ve bunun sonucu olarak Avrupa ülkeleri gibi istikrarlı pazarlarda yer alabilmek oldukça önemli olacaktır.

Ülkemizde hasadın, ilaçlamanın budamanın daha kolay yapılabilmesini sağlayan yarı bodur anaçları kullanılması son derece ekonomik olacaktır.

Üretimin fazla olduğu yıllarda meyve suyu işleme tesislerinin kurulması son derece önemlidir.

Portakal üretiminin yoğun olduğu dönemlerde soğuk hava depolarının bulunması ürünlerin korunması ve değerlendirilmesi açısından çok önemlidir.

Portakal üretim sezonun uzatılmasında kullanılabilecek çeşitler Lane Late Göbekli Portakalı, Midknight Valencia, Akçay Şekeri, Finike Yerli Portakalı.

Lane Late göbekli portakalı: Avustralya kökenlidir. 1950 de Washington Navel çeşidinden mutasyonla elde edilmiştir. Ağaç özelliği bakımından Washington Navel’ e çok benzer, ayırt etmek mümkün değildir. Meyve özellikleri de çok benzemektedir. Yalnız Lane Late’de kabuk biraz daha düz, göbek daha küçük ve daha az çıkıktır. Meyvesi Navelate’den daha yuvarlaktır. Meyve kabuk rengi sarımtıraktır. Meyve yarılmaları görülebilmektedir. Meyve iç kalitesi çok iyidir. Soyulması çok zordur. Önemli bir özelliği meyve suyunda limonin içeriğinin düşük olmasıdır. Bununla beraber daha geç olgunlaşır, renk 4-8 hafta kadar daha geç gelişir. Washington Navel’ in olgunluğunun en üst noktaya ulaştığı Ocak ayında Lane Late düşük asit ve şeker nedeniyle meyve eti bir dereceye kadar olgunlaşmamıştır. Ocak–Mart arası olgunlaşıp hasat edilir. Fakat GA (Gibberellik Asit) uygulamaları ile Yaz ortası hatta sonrasına kadar ağaçta kalabilir. Ancak kabukta kalınlaşma, hasat geciktiğinde yeniden yeşillenme, SÇKM/asit oranında düşme görülür. İspanya’da yaygındır. En büyük dezavantajı özellikle iç bölgelerde meyve etinin sert lifli yapısıdır. Geç olgunlaşmasına rağmen, zor soyulması ve sert lifli yapısı yetiştiriciliğini sınırlandırmaktadır

Midknight Valencia: Orijini tam olarak bilinmemektedir. 1927’de Güney Afrika’da A.P. Knight tarafından erkenciliğinden dolayı fark edilmiş ve 1970‘li yıllara kadar pazar değeri anlaşılamamıştır. Ağaçları diğer Valencia’lara göre daha yavaş büyümekte ve birçok anaçla uyuşmada aşı noktasında belirgin bir aşırı büyümeye sahip olmaktadır. Bakır noksanlığına hassastır. Valencia portakalına göre soğuğa daha dayanıklıdır. Meyve suyu miktarı yüksek, iri meyveli, çok iyi bir aroma ve tohumsuza yakın bir çeşittir. Valencia’lardan 2 ila 4 hafta kadar erken olgunlaşmaktadır. Meyve kabuğu kalın, soyulması zordur. Kabuktaki eterik yağ miktarı fazladır.

Navelina; Kaliforniya menşeli göbekli portakallardan biridir. Ağaçları güçlü bir yapıya ve gelişime sahiptir. Verimli ve Washington’dan iki hafta daha erkencidir. Meyve kabuğu koyu portakal renginde, meyve eti portakal rengindedir. Çekirdeksizdir. Hasadı Ekim sonu–Kasım başında yapılır. Meyveleri Washington Navel’den daha küçük, daha oval şekilli ve daha düşük kalitededir. Göbekli portakalların en erkancılarından biridir. İç olgunluğa kabuk renginden önce ulaşır ve sarartma işlemi yapılması problemsizdir. İspanya’da kabul edilebilir iç kalite standartlarına ekim ortasında ulaşır. Erken yaşlarda meyveye yatar. İspanya’da çok yaygın olarak üretilmektedir.