Eşeysiz Üreme ve Özellikleri
Kısaca tek bir organizmadan yeni bir organizmanın oluşmasına eşeysiz üreme denir. Döllenme olmaksızın ana canlı ile aynı genetik özelliklere sahip yeni bir canlının meydana gelmesi olayıdır. Bu yüzden eşeysiz bir şekilde üreyen canlılar tamamen birbirinin kopyası gibidir.
Eşeysiz üremenin temeli mitoza dayalıdır. Bu yüzden üreme aşamasında tek bir ata vardır. Oldukça hızlı bir üreme şekli olan eşeysiz üremede kısa süre içerisinde bir çok yeni canlı meydana gelebilir.
Eşeysiz üreme bakteri, protistlerde, sünger ve sölentler gibi omurgasız canlılarda görülür. Bunun yanı sıra bazı bitkilerde ve mantarlarda da görülür.
Eşeysiz Üreme Çeşitleri
Eşeysiz üreme beş farklı şekilde görülür. Bunlar;
- Bölünme
- Tomurcuklanma
- Vejetatif Üreme
- Rejenerasyon (Yenilenme)
- Sporla Üreme
Bölünerek Üreme: En hızlı ve en basit eşeysiz üreme şekli olan bu bölüme, tek hücreli canlılarda meydana gelir. Bölünme ile eşeysiz üremeye örnek vermek gerekirse amip, bakteri, öglena, paramesyum gibi canlılar örnek verilebilir.
Tomurcuklanma ile Üreme: Bu bölünme şeklinde ana canlının vücudunda tomurcuk şeklinde bir çıkıntı oluşur. Ve bu çıkıntı büyüyp gelişerek yeni bir canlıyı oluşturur. Bu yeni canlı ana canlıya bağlı kalarak yada ayrılarak yaşayabilir. Örnek vermek gerekirse; hidra, bira mayası, deniz anası, sünger gibi canlılar.
Vejetatif Üreme: Bir bitkinin yaprağından veya dalında yeni bitki oluşması olayına denir. Örneğin bir ağacın dalını keserek toprağa dikilmesi sonucu yeni bir ağacın oluşması gibi. Muz, çekirdeksiz üzüm, kavak, söğüt gibi bitkilerin tohumla üretilmesi mümkün değildir ve vejatatif yöntemle üretilir.
Rejenerasyon ile Üreme: Yenilenme olarak da bilinen bu üreme şekli, bir canlının kopan veya dokusunun yenilenerek yeni bir canlı meydana getirmesi olayıdır. Örneğin yassı solucan (planarya), denizyıldızı ve toprak solucanından kopan parça ile yeni bir canlı meydana gelmesi olayı. Ancak bir kertenkelenin kopan kuyruğunun yerine yenisinin çıkması üreme değildir. Üreme olabilmesi için kopan kuyruktan yeni bir kertenkelenin oluşması gerekirdi.
Sporla Üreme: Olumsuz çevre şartlarına dayanıklı özelleşmiş hücrelere spor denir. Çevreye yayılmaları hava, su ve çevre şartları ile olur. Uygun hava koşulları meydana gelince mitoz ile gelişerek yeni canlıyı meydana getirirler. Spor ile üreyen canlılara örnek vermek gerekirse; sıtma paraziti, eğrelti otu, karayosunları gibi canlıları örnek verebiliriz.
