Kısaca Lizozom Nedir?
İki ana hücre türü vardır: prokaryotik ve ökaryotik hücreler. Lizozomlar, çoğu hayvan hücresinde bulunan ve bir ökaryotik hücrenin sindiricileri olarak görev yapan organellerdir.
Lizozomlar, enzimlerin küresel zarları olan kesecikleridir. Bu enzimler, hücresel makromolekülleri sindiren asidik hidrolaz enzimleridir. Lizozom, iç bölmenin asidik kalmasına yardımcı olur ve sindirim enzimlerini hücrenin geri kalanından ayırır.
Lizozom enzimleri endoplazmik retikulumdaki proteinler tarafından üretilir ve veziküller içinde golgi cisimciği ile kapatılır. Lizozomlar, Golgi kompleksinden tomurcuklanarak oluşturulur.
Lizozom Enzimleri
Lizozomlar, nükleik asitleri, polisakkaritleri, lipitleri ve proteinleri sindiren çeşitli hidrolitik enzimler (yaklaşık 50 farklı enzim) içerir. Bir lizozomun iç kısmı asidiktir; çünkü enzimlerin en iyi asidik bir ortamda çalışması içindir.
Lizozom Formasyonu
Lizozomlar, Golgi kompleksinden veziküllerin endozomlarla kaynaşmasından oluşur. Endozomlar, plazma membranının bir kısmı kenetlendiğinde endositoz tarafından oluşturulan vesiküllerdir ve hücre tarafından özümsenir. Bu süreçte, hücre harici materyal hücre tarafından alınır. Endozomlar olgunlaştıkça geç endozomlar olarak bilinirler.
Geç endozomlar, Golgi’den asit hidrolazlar içeren nakliye veziküllerle kaynaşır. Bir kez kaynaştığında, bu endozomlar sonunda lizozomlara dönüşür.
Lizozom Görevleri ve Fonksiyonu
Lizozomlar bir hücrenin “çöp kutusuna atılması” gibi davranırlar. Hücrenin organik materyalinin geri dönüşümünde ve macromoleküllerin hücre içi sindiriminde aktiftirler.
Bazı hücreler, örneğin beyaz kan hücreleri, diğerlerine oranla çok daha fazla lizozoma sahiptir. Bu hücreler, bakterileri, ölü hücreleri, kanserli hücreleri ve yabancı cisimleri hücre sindirimiyle yok eder. Makrofajlar, maddeyi fagositoz yoluyla yutar ve bir fagosom adlı bir vezikül içine yerleştirir. Makrofaj içindeki lizozomlar, fagosom ile enzimlerini serbest bırakıp, phagolysosome olarak bilinen maddeyi oluştururlar. Özümsenen madde, phagolysosome içinde sindirilir. Lizozomlar ayrıca organel gibi iç hücre bileşenlerinin bozunması için de gereklidir. Birçok organizmada, programlanmış hücre ölümünde lizozomlar da rol oynar.
Maddeler halinde lizozomun görevleri
- Fazla yaşlanmış ve parçalanmış organelleri, yiyecek partiküllerini ve yabancı cisimleri sindirirler.
- Hücreye giren yabancı proteinleri ve protein yapısındaki maddeleri parçalarlar.
- Lizozom, iç bölmenin asidik kalmasına yardımcı olur ve sindirim enzimlerini hücrenin geri kalanından ayırır.
Lizozom Bozulması
İnsanlarda, çeşitli kalıtsal koşullar lizozomları etkileyebilir. Bu gen mutasyonu kusurlarına depolama hastalıkları denir ve bunlara Pompe hastalığı, Hurler Sendromu ve Tay-Sachs hastalığı da dahildir. Bu bozuklukları olan insanlarda bir veya daha fazla lizozomal hidrolitik enzim eksiktir. Bu makromoleküllerin vücutta düzgün metabolize edilememesi ile sonuçlanır.