Uzaktan eğitim normalde yüzyüze yapılan örgün eğitimden farklı olarak öğretmen ve öğrencilerin aynı sınıfta olmayıp farklı yerlerde olmasıyla yapılan eğitim şeklidir. Uzaktan eğitimde amaç daha geniş kitlelere ulaşabilmek ve bir nevi eğitimde fırsat eşitliği sağlamak amacıyla ortaya çıkmıştır.
Uzaktan Eğitim Nedir?
Bilgi, günümüz ekonomisinde toplumların rekabet güçlerini ve gelişmişlik düzeylerini belirleyen en önemli unsur haline gelmiştir. Bilgi ekonomisine geçişte eğitimden sağlığa kadar her alanda bilişim teknolojileri kullanılarak insan kaynaklarının geliştirilmesi ve yaşam boyu eğitim öncelikli önem taşımaktadır (2. Bilişim Şurası, 2004). Gelişen ve değişen teknolojik yapılanmalar küresel eğitimde yaygın ve ortak çözümlerin geliştirilmesine olanak verirken, aynı zamanda bireylerden beklentilerin hızla artmasına, eğitim kalitesinin uluslararası standartlar içinde değerlendirilmesine yol açmaktadır (Erbarut, 2003).
Yüz yüze eğitimin (örgün eğitim) temel öğesi olan öğrenci-eğitimci iletişiminin, uzaktan eğitimde kısmen yerini alabilmesi için, yeni yaklaşımlardan yararlanılmalıdır. Uzaktan eğitim teknolojisi, uzaktan eğitimi, yüz yüze eğitime bir alternatif olarak sunmak için, büyük bir hızla gelişmektedir. Eğitim programı sayesinde öğrenciler eğitim programının tamamını veya bir kısmını eğitim veren kurum merkezinden uzaktaki bir coğrafi konumda tamamlayabilmektedirler (Volery ve Lord, 2000; USDLA, 2006).
Uzaktan eğitim, gerek geleneksel yöntemlerle çözülemeyen eğitim sorunlarının çözüm arayışlarından biri olarak kabul edilmesi, gerekse sağladığı olanak ve esneklikler nedeniyle yaygınlaşmaya devam ederken ortaya çıkacak problemlerin çözümünü de beraberinde getirecek biçimde gelişmektedir (2. Bilişim Şurası, 2004).
Uzaktan eğitim, uzaktan öğrenme ve uzaktan öğretim terimleri sık sık birbirleri yerine kullanılmaktadır. Bu terimlerin açıklamaları birbirine benzer yapılmaktadır. Kazmer ve Caroline (2004) ’e göre uzaktan eğitim; kişilere çalışmak için az rastlanır fırsatlar verir fakat uzaktan eğitim kişilerin koşulları ya da mesleki zorunluluklar ile ilgilenmez. Bu yüzden uzaktan eğitim önceleri “mektupla öğretim” kelimesi ile eş anlamlı olarak kullanılırken daha sonraları eğitim televizyon ile birlikte kullanılmıştır. Ama esas büyümesi videoyu, telekonferans sistemini, e-mail ve interneti de içeren iletişim teknolojileri aracılığı ile olmuştur.
Uzaktan eğitim, yetişkinler ve üniversitelere uzak mesafelerde yerleşik öğrenciler için uygun bir eğitim sistemidir. Bununla birlikte, uzaktan eğitim, Türkiye gibi gelişmekte olan ve üniversite sayısı yeterli olmayan ülkelerde, daha çok öğrenciye üniversite eğitimi sağlamada etkin olarak kullanılabilir (Yazıcı ve Altaş, 1999).
Araştırmacıların yaptıkları tanımlardan yola çıktığımızda uzaktan eğitimi; öğretici ve öğrenenin fiziksel olarak farklı mekanlarda olduğu, öğrenimlerini kendi hız ve kapasitelerine göre ayarlayarak, eğitim teknolojilerinden yararlanarak, verimli ve kaliteli bir şekilde öğrenme – öğretme etkinliklerini sürdürebilecekleri bir eğitim sistemi olarak tanımlayabiliriz (Keegan, 1996; Aşkar, 1996; Volery ve Lord, 2000; Alkan, 1996).
Başlıca uzaktan eğitim teknolojileri olarak mektup yoluyla öğretimden, basılı materyal, radyo, televizyon, audio ve video kasetler, çokluortam, bilgisayar destekli eğitim, elektronik posta, internet, veritabanları, uydu teknolojileri ve videokonferanstan sanal gerçeklik olarak geniş bir yelpazede karşımıza çıkmaktadır. Sınıflandıracak olursak Etkileşimli ve Etkileşimsiz olarak ikiye ayırabiliriz.
Internet ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler uzaktan eğitimde maliyetin düşürülmesinin yanı sıra, etkileşim, zengin görsel materyal kullanımı ve eşzamanlı-farklı zamanlı uygulama olanakları da sağlamıştır. Eğitimde etkileşim ve iletişim çok önemlidir. Uzaktan eğitim teknolojileri ilk kullanılmaya başlandığında genellikle etkileşimli değilken gelişen teknoloji ile öğrenen-öğretici, öğrenen-öğrenen ve öğrenen-öğretici materyal etkileşimini artırmıştır. Etkileşimli uzaktan öğrenme sistemleri etkileşimin Senkron (Eş zamanlı) veAsenkron (Eş Zamansız) biçimde olmasına göre iki kategoride ele alınabilir. Uzaktan eğitimde Canlı yayın (Multi cast / Unicast-Broadcasting), ve Talep üzerine yayın (on Demand) türlerine göre etkileşim birebir-çift yönlü, birden-çoğa tek yönlü olabildiği gibi günümüz teknolojileri ile birden-çoğa çift yönlü etkileşim ve iletişim mümkün olmaktadır. Her çıkan yeni teknoloji ile yeni bir uzaktan eğitim modeli ortaya çıkmıştır Kullanılacak teknolojiler metin, ses, görüntü ve elektronik ortam gibi değişik ortamlarda farklı uzaktan eğitim amaçlı kullanım potansiyeline sahiptir. Tablo 1 ’de Uzaktan Eğitim Uygulamaları Teknolojilere sınıflandırılmıştır.
Tablo1 : Farklı ortam ve eğitim potansiyeli arasındaki karşılıklı ilişki
| Sınıflar | Teknoljiler | Uzaktan Eğitim Uygulamaları |
| Metin (Text) | Basılı material (print) Bilgisayarlar | • Ders üniteleri• Destekleyici material• correspondence tutoring • Databases • elektronik yayıncılık (electronic publishing |
| Ses (Audio) | Kasetler, RadyoTelefon | ProgramlarTelephone tutoring,Audioconferencing |
| Görüntü (Video) | Yayimlama (Broadcasting) Video kasetleri / diskleriKablo / fiber optikuydumikrodalgavideoconferencing | Programlarderslervideoconferencing |
| Elektronik ortam (Computing) | Bilgisayarlar telefonfiber optic / uyduISDNCD-ROM, CD-I (Interactive CD), CD-V (video CD) | Bilgisayar Destekli Öğretim• elektronik posta• computer conferences, • audio-graphics, • databases • multimedia |
Genel olarak bakıldığı zaman basılı materyaller, işitsel araçlar, televizyon ve teknolojileri ve bilişim teknolojileri, uzaktan eğitimde iletişim ortamları olarak karşımızı çıkmaktadır. Uzaktan eğitim programını tasarlarken hangi teknolojiyi kullanacağımıza karar vermeliyiz. Teknolojilerin programa uyumu ve birbirleri ile arasındaki fark iyi değerlendirilmelidir. Teknolojinin avantaj ve sakıncalarına Tablo 2 ’de değinilmiştir.
Tablo 2 : Uzaktan Eğitim Teknolojilerinin Karşılaştırılması
| Teknoloji | Avantajlar | Sakıncalar |
| Basılı Materyal | Taşınabilir, ucuz, erişimi kolay, iyi organize edilmiş. | Materyalin gönderimi ve tesliminde gecikmeler olabilir. Derslere ilgi düşüktür. |
| Video kaset(CD-ROM ve DVD ortamına da aktarılabilir) | Taşınabilir, hareketli görüntü ve ses içerir. Öğrenenlerin içeriği VCR cihazları yoluyla kolayca gözden geçirmeleri olanaklıdır. | Tekdüze ders anlatımı türünde sunum eğilimi vardır. İçerik ilginç olmadığı ya da video ile desteklenmediği takdirde sıkıcı olabilir. |
| Videokonferans | Görüntü ve ses aktarımı yoluyla öğretim elemanı ve öğrenenler arasında eşzamanlı ve iki yönlü bağlantı kurulur. Gelişmiş teknolojiye sahip sistemlerle yeterli ses ve görüntü kalitesi sağlanır. | Pahalıdır. Özel ortam hazırlanmasını gerektirir. Etkileşim sağlanır ancak desteklenmelidir. Düşük teknolojili sistemlerde görüntü kalitesi zayıf olabilir. |
| Akışkan Video (Streaming Video) veya Sunumlar | Görüntü veya grafik ve ses aktarımı sağlar. İlgiyle izlenebilir. Materyalin tekrar izlenmesi olanaklidir. Bant çoğaltma gerektirmeksizin güncelleştirilebilir. Üretimi video kadar zaman almaz. | Tekdüze ders anlatımı türünde sunum eğilimi vardır, içerik ilginç olmadığı ya da video ile desteklenmediği takdirde sıkıcı olabilir. Öğretim elemanının sunum planlamasını gerektirir. Öğrencilerin yeterli kapasitede bilgisayar ve internet bağlantısı olmalıdır. |
| Web | Bilgisayara çevrimiçi olarak her an ve her yerden erişilebilir. Çeşitli ders yönetim yazılımları ile (sohbet, ilan panosu vb.) iletişime teşvik eder. | Bilgisayara erişim ve temel bazı teknik bilgiler gerektirir. |
| Çevrimiçi tartışma araçları, İlan Panoları, Sohbet oturumları | Öğretim elemanı ve diğer öğrencilerle çevrimiçi bağlantı sağlanır. Senkron (sohbet) ya da asenkron (duyuru panosu) olabilir. Tartışmalar dahil edilebilir. | Görüşmeler sınırlıdır. Hızlı ve doğru klavye kullanımı gerektirir. |
| Elektronik Posta | Kullanımı kolay ve ucuzdur. | Bilgisayar erişimi ve temel bilgisayar teknolojisi bilgisi gerektirir. |
Uzaktan eğitim, uzaktan öğretim, e-öğrenme, uzaktan öğrenme, açık öğrenme, dağıtık öğrenme, eşzamanlı öğrenme, tele-öğrenme, esnek öğrenme gibi kavramlar öğrenci ve öğretmenin fiziksel olarak ayrı yerlerde oldukları bir eğitim sürecini tanımlamak için kullanılan kavramlardan bir kaçıdır.
Uzaktan eğitim kavramı, bu kavramlar arasında yıllardır en yaygın olarak kullanılanıdır. Uzaktan eğitim, fiziksel olarak ayrı ortamlarda yer alan öğretme ve öğrenme süreçlerini çok güzel bir şekilde tanımlamaktaydı. Ancak son yıllarda “uzaktan öğrenme” kavramı özellikle Amerika Birleşik Devletlerinde yaygın bir şekilde kullanılmaya başlandı (Picciano, 2001). Her ne kadar uzaktan öğrenme ve uzaktan eğitim kavramları birbirlerinin yerine kullanılıyorlarsa da, uzaktan öğrenme kavramı öğreneni daha çok vurgulamaktadır. Gerçekten de son yıllarda öğrenci-merkezli öğrenme kavramı, öğrenme etkinliği uzaktan olsun olmasın, her türlü eğitim ortamı için yaygın olarak kullanılmaya başlandı. Öğrenci merkezli öğrenme kavramı öğrencinin kendi öğrenme etkinliği ile ilgili olarak sorumluluk aldığı ortamlar için kullanılmaktadır. Uzaktan gerçekleştirilen öğrenmelerde öğrenciye büyük sorumluluklar düşmektedir. Bu yüzden de uzaktan öğrenme kavramı bu tür ortamlar için daha uygun bir terimmiş gibi görünmektedir.
Sık Kullanılan Kavramlar ve Anlamları
- Uzaktan eğitim:Farklı mekanlardaki öğrenci, öğretmen ve eğitim materyallerinin iletişim teknolojileri aracılığıyla bir araya getirildiği resmi veya kurumsal bir eğitim faaliyetidir.
- Uzaktan öğrenme:Öğretici ve öğrenenin fiziksel olarak ayrı ortamlarda bulunduğu durumlarda gerçekleştirilen öğrenme etkinlikleridir.
- Sanal sınıf:Belli bir içeriği bir ağ üzerinden öğrenmek amacıyla oluşan grup.
- e-Öğrenme (e-Learning):İnternet, bir ağ veya sadece bilgisayar yolu ile gerçekleşen öğrenmelerdir.
- m-Öğrenme (m-Learning):Mobil iletişim araçları yolu ile gerçekleşen öğrenmelerdir.
- Web tabanlı uzaktan eğitim:Web teknolojileri kullanılarak gerçekleştirilen uzaktan eğitim etkinlikleridir.
- Yaşam boyu öğrenme:Bireyin, yaşamı boyunca sürekli bir öğrenme etkinliği içerisinde olması durumudur.
- Eş zamanlı (senkron) öğrenme:Farklı mekanlardaki bireylerin, aynı anda çift yönlü iletişim teknolojileri yardımıyla sanal ortamda bir araya gelip gerçekleştirdikleri öğrenme.
- Çevrimiçi öğrenme:Bir ağ üzerinden sunulan içerikle gerçekleştirilen öğrenmelerdir.
- Eş zamanlı (Senkron) uzaktan eğitim:Öğrenenlere aynı anda ancak farklı ortamlarda sunulan eğitim
- Farklı zamanlı (asenkron) uzaktan eğitim:Öğrenenlere hem farklı zamanlarda ve hem de farklı ortamlarda sunulan eğitimdir.
- Karma / Harmanlanmış (Blended) eğitim: Her türlü teknolojinin kullanılabildiği, geleneksel ve uzaktan eğitimin farklı modellerinin bir araya getirilerek düzenlendiği eğitimdir.
- Geleneksel eğitim: Aynı mekan ve zamanda yapılan formal eğitimdir.
- Eğitim: En geniş anlamıyla eğitim, toplumdaki ‘kültürlenme’ sürecinin bir parçasıdır. Formal eğitim, amaçlıdır; önceden hazırlanmış bir program çerçevesinde planlı olarak yapılır; öğretim yoluyla gerçekleştirilir. Formal olmayan (informal) eğitim, yaşam içinde kendiliğinden oluşan bir süreçtir. Planlı ve amaçlı değil, gelişigüzeldir.
- ÖYS – Öğrenme Yönetim Sistemi (LMS:Learning Management System ): Farklı zamanlı veya harmanlanmış eğitimde öğrencilerin ders seçimi ve derse kaydolmasına, içeriklerin sunulmasına, ölçme ve değerlendirme yapılmasına, kullanıcı bilgilerinin izlenip raporlanmasına olanak sağlayan bir yönetim yazılımıdır.
- İçerik: Uzaktan eğitimde belli standartlarda hazırlanarak öğrenciye sunulan, belirlenmiş eğitim süresi içinde öğrenilmesi hedeflenen eğitsel konu materyalidir.
- Eğitmen: Gelenksel eğitimde eğitimi veren ve değerlendiren kişidir. Uzaktan eğitimde ise eğitimin verilmesinden, öğrencilerle iletişimin kurulmasından, etkileşimli ortamlarda yürütülecek etkinliklerden, sınavların verilip değerlendirilmesinden ve bunların yöntemlerinin belirlenmesinden sorumlu olan kişidir.
Türkiye’de Uzaktan Öğretim alanındaki uygulamaları Öğretim Alanında 3 aşamada sınıflandırabiliriz:
1) Tartışma ve Alanda Öneriler Oluşturma (1927 -1961)2) Ortaöğretim Alanındaki Uygulamalar (1961- 1974)3) Yüksek Öğretim Uygulamaları (1974 – …) 1) Tartışma ve Alanda Öneriler Oluşturma (1924 -1961) 1924 –Yabancı uzman raporları özellikle de J.Dewey’in öğretmen yetiştirme konusunda uzaktan eğitimi teklif etmesi, uzaktan eğitim kavramıyla tanışmamızı sağlamıştır. 1927 – İkinci teklif ise, okuma-yazma öğretimi için “Muhabere Yoluyla Tedrisat” uygulamasıdır.1933-34 – Yurdumuzda inceleme yapan komisyonun hazırladığı raporun, eğitimle ilgili bölümünde, okul açılması ekonomik görülmeyen yerlerde oturanların, teknik bilgi ve genel kültürlerini geliştirmek için mektupla öğretim kurslarının açılması önerilmiştir.1950 – Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesinde, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsünde, İş Bankasının desteği ile bir bankacılık kursu açılması ve bu kursunda uzaktan eğitimle yapılması düşünülmüş ancak hayata geçirilememiştir.1960 – 61 MÖM (Mektupla Öğretim Merkezi) kurularak, “Mesleki ve Teknik” alanlarla sınırlı olmak üzere MEB bünyesinde deneme faaliyetine başlamış. 1962 yılında Merkez Yönetmeliği oluşturularak, tanımı,önemi,amacı ve ilerlemek isteyenler için tercih edilebilir bir yol olduğu ilk kez resmen belgelendirilmiştir.
2) Ortaöğretim Alanındaki Uygulamalar (1961- 1974)Türkiye’de Uzaktan Eğitim Anlayışının Kavramsallık Boyutundan çıkarak – Uygulama Boyutuna geçmesiyle ilgili resmi uygulamaların başlangıcını oluşturan dönem olması nedeniyle en önemli gelişim süreci olarak göze çarpmaktaysa da uygulamalar ilk ve orta öğretim düzeyinde sınırlı kalmıştır. 1961 yılında MEB tarafından Mektupla Öğretim Merkezi kurularak öğretime başlamış, bu çalışmalar 1966 yılında Genel Müdürlük düzeyinde örgütlenerek sistem örgün ve yaygın eğitim alanında yaygınlaştırılmıştır.
3) Yüksek Öğretim Uygulamaları (1974 – …)1974 yılında Mektupla Yüksek Öğretim Merkezi kurulmuştur. Bu girişim yerini daha sonra Yaygın Yüksek Öğretim Kurumu’na bırakmıştır. Ancak, bu girişim de başarılı olamamıştır. 1974 yılında Deneme Yüksek Öğretmen Okulu, 8 Mayıs 1974’de Türkiye’de köklü bir uzaktan eğitim kurumu oluşturmak amacı ile kurulmuştur.1975 – Mektupla Yüksek Öğretim Merkezi ve Deneme Yüksek öğretmen okulu projeleri yetersiz kaldığı gerekçesiyle sona erdirilmiş, aynı yıl Yaygın Yüksek Öğretim Kurumu kurulmuş, sona erdirilen Deneme Yüksek Öğretmen Okulu projesi öğrencileri bu kuruma devredilmiştir.1979 – YAYKUR ’un istenilen yaygınlık ve gelişmeyi sağlayamadığı gerekçesiyle çalışmalarına son verilmiştir.1981 yılında yürürlüğe giren 2547 sayılı Yüksek Öğretim Yasası ile Anadolu Üniversitesi bünyesinde bir Açık Öğretim Fakültesi açılmıştır. Bu fakülte, uzaktan eğitim konusunda öğretim, araştırma, yayın hizmetleri vermektedir.1980 ve 1990’lı yıllarda Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı olarak hizmet veren Okul Radyosu ve TV Okulu örgün eğitimi desteklerken, isteyen herkese yaygın eğitim olanağı sağlamıştır.MEB Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü bünyesinde çağ nüfusu dışında kalan bireylere uzaktan eğitim veren kurumlar ise;1992 yılında kurulan ve orta öğrenim diploması veren Açıköğretim Lisesi,1997 kurulup, 1998’de öğretime başlayan ve 6., 7. ve 8. yıllarının öğretimini sunarak ilköğretim diploması veren Açık İlköğretim Okulu,Elektrik tesisatçılığı sertifikası veren Mesleki ve Teknik Açık Öğretim Okulu’dur.
Kaynak:
Evaluating Digital Distance Learning Programs and Activities: Studies, Practices, and Recommendations, World Bank Institute of the World Bank, October 2001.
http://training.ifas.ufl.edu/deft/develop/tech.htm
Türkiye Bilişim Vakfı 2003 yılında hazırlanan e-Öğrenme Kılavuzu
Uzaktan Eğitim Üniversiteler
- Adnan Menderes Üniversitesi
- Afyon Kocatepe Üniversitesi
- Akdeniz Üniversitesi
- Amasya Üniversitesi
- Anadolu Üniversitesi
- Ankara Üniversitesi
- Atatürk Üniversitesi
- Atılım Üniversitesi
- Balıkesir Üniversitesi
- Bartın Üniversitesi
- Başkent Üniversitesi
- Beykent Üniversitesi
- Bilecik Üniversitesi
- Bingöl Üniversitesi
- Bitlis Eren Üniversitesi
- Boğaziçi Üniversitesi
- Cumhuriyet Üniversitesi
- Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
- Çukurova Üniversitesi
- Dicle Üniversitesi
- Dokuz Eylül Üniversitesi
- Düzce Üniversitesi
- Ege Üniversitesi
- Erzincan Üniversitesi
- Fatih Üniversitesi
- Fırat Üniversitesi
- Gazi Üniversitesi
- Gaziantep Üniversitesi
- Hacettepe Üniversitesi
- İnönü Üniversitesi
- İstanbul Üniversitesi
- İstanbul Aydın Üniversitesi
- Karadeniz Teknik Üniversitesi
- Kırıkkale Üniversitesi
- Maltepe Üniversitesi
- Mersin Üniversitesi
- Ondokuzmayıs Üniversitesi
- Sakarya Üniversitesi
- Süleyman Demirel Üniversitesi
- Trakya Üniversitesi
- Ahmet Yesevi Üniversitesi
- Bahçeşehir Üniversitesi
- Uşak Üniversitesi
- İstanbul Teknik Üniversitesi
- Kocaeli Üniversitesi
- Girne Amerikan Üniversitesi
- Işık Üniversitesi
- Yıldız Teknik Üniversitesi
- Karabük Üniversitesi
- Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi