Sinir Sistemi
Sinir sistemi canlıların vücutlarında bulunan organların sistematik yani düzenli olarak bir arada çalışmalarını sağlayan sistemdir. Bir nevi organlar arasındaki organize bir şekilde çalışmayı sağlayan sistemdir.
Sinir Sisteminin Tanımı
Canlıların içsel ve dışsal çevresini algılamasına yol açan, bilgi elde eden ve elde edilen bilgiyi işleyen, vücut içerisindeki hücreler ağı sayesinde sinyallerin farklı bölgelere iletimini sağlayan, organların, kasların aktivitelerini düzenleyen sisteme sinir sistemi denir.
İnsan vücudundaki sinir sistemleri nelerdir?Vücudumuzdaki sinir sistemleri merkezi sinir sistemi, çevresel, sempatik, somatik, parasempatik ve otonom sinir sistemi olarak sayılabilir.
Merkezi sinir sistemi organları: Merkezi sinir sisteminin en önemli organı beyindir. Ayrıca, beyincik, omurilik soğanı ve omurilik merkezi sinir sistemini oluşturan diğer organlardır.
Sinir Sisteminin Görevleri
Sinir sistemimizin görevlerini 3 başlık altında toplayabiliriz;
1. Duyguları algılama: Doyduğunu hissetmek, tat almak, tenine değen yağmuru hissetmek gibi
2. Algıları birleştirme ve bütünleme: Alınan bilgileri analiz etme, bir kısmını depolama, gerekirse tepki ya da yanıt verme ve uyarıcıya göre varsayımda bulunabilme gibi.
3. Hareketi sağlama: Kasları hareket ettirmek ve salgı bezlerinin salgı üretmesi gibi.
Sinir sistemi sağlığı açısından, sağlıklı ve dengeli beslenme ile alkol ve sigaradan uzak durmak çok önemlidir. Sigara beyin hücrelerini tahrip eder ve yeni hücrelerin oluşumunu engeller. Sigara gibi alkolün zararları da çok fazladır. Alkol, beyin hücrelerini yok etmekte, beyni bir yandan harap ederken bir yandanda hafıza zayıflığına neden olmaktadır.
Başlıca sinir hastalıkları menenjit, şizofreni, epilepsi (sara), parkinson, alzheimer hastalığı, kortikal görme bozukluğu olarak sayılabilir.
Sinir Sistemi Bölümleri
Sinir sistemi, merkezi ve çevresel [periferik) olmak üzere iki ana bölüme ayrılmıştır. Sözünü ettiğimiz bu bölümlerin her biri, kendi içinde daha alt yapılara ayrılmaktadır. Sinir sisteminin her bölümü farklı görevler üstlenmiştir. Bu görevlerin neler olduğu ilgili bölümlerde açıklanmaktadır. Aşağıda sinir sistemini oluşturan ana bölümler verilmektedir.
1. Merkezi Sinir Sistemi
Sinir sisteminin yönetici ve denetleyici kısmıdır. Kafatası ve omurga içindeki sinirsel organlardan oluşur.
Merkezî sinir sistemi (MSS, zaman zaman İngilizce kısaltmasıyla: CNS yani “Central nervous system”) sinir sisteminin en büyük bölümünü teşkil eder. Çevresel sinir sistemi ile birlikte davranış kontrolünde temel bir göreve sahiptir.
a. Beyin: Kafatası içerisindeki en büyük sinirsel organdır. Yüzeyi girintili çıkıntılı olup iki yarım küreden oluşur. Beyinle kafatası arasında bulunan 3 katlı zar beyni sarsıntılardan ve darbelerden korur. Yapısında milyarlarca sinir hücresi ağ şeklinde bulunur. Beyin yardımıyla insan vücudunda;
– Duyu organlarından gelen uyarılar değerlendirilir.
– Problem ve olaylar düşünülür, çözülür.
– Öğrenme faaliyeti ve hafıza olgusu sağlanır.
– Acıkma, susama, uyku, uyanıklık düzenlenir.
– Kan basıncı ve vücut sıcaklığı düzenlenir.
– Hormonların salgılanma zamanı belirlenir.
b. Beyincik: Yapısı beyne benzer ve küçüktür. İki yarım küreden oluşur. Kafatasının arka alt tarafında bulunur. Beyin, iç kulak ve iskelet kaslarıyla bağlantılıdır. Beyincik yardımıyla insan vücudunda;
– Kol ve bacaklardaki kasların birbiriyle uyumlu çalışması sağlanır.
– Kol ve bacaklardaki kasların çalışma derecesi düzenlenir.
– Aktif hareketin dengeli olması sağlanır.
c. Omurilik soğanı: Yüzeyi düz olup soğana benzer bir şekle sahiptir. Boynun üst kısmında bulunur. İstem dışı çalışan iç organları yönetir.
Omurilik soğanı yardımıyla insan vücudunda; – İstemsiz hareketleri yönetir
– Solunum sisteminin çalışması düzenlenir.
– Dolaşım sisteminin çalışması düzenlenir.
– Boşaltım sisteminin çalışması düzenlenir.
– Sindirim sisteminin çalışması düzenlenir. Omirilik soğanının bu bakımdan yutaklada alakası vardır.
d. Omurilik: Sırtdaki omurga içerisinde bulunur. Yüzeyi düz olup sinir kordonunundan oluşur. Kafatası organları ile vücut organları arasındaki bağlantıyı sağlar.
Omurilik yardımıyla insan vücudunda;
– Beyinle organlar arasında bilgi iletimi sağlanır.
– Refkles davranışlarının oluşması düzenlenir.
Refleks: Vücuda yapılan ani ve güçlü etkilere karşı vücudun aynı şekilde tepki göstermesidir. İstemsiz olarak yapılır. Vücudu koruyucu özelliğe sahiptir. Kazanılma şekline göre 2 çeşidi bulunur.
Doğuştan kazanılan (kalıtsal) refleks: Genlerle ilgili olup nesilden nesile aktarılır. Her insanda aynı şekilde bulunur.
– Doğan çocuğun emme hareketi
– İğne batan parmağın çekilmesi
– Gürültülü sesten ürkme
– Göz bebeğinin büyüyüp küçülmesi
Sonradan kazanılan (şartlı) refleks: Doğumdan sonra deneyimlerle ve öğrenme sonucu kazanılır. Nesilden nesile aktarılmaz.
– Limon görünce ağzının sulanması
– Örgü örme, dans etme, yüzme davranışları
– Bisiklet ve araba sürme davranışları
2. Çevresel Sinir Sistemi
Vücudu ağaç kökü şeklinde saran sinir liflerinden oluşur. Merkezi sinir sistemi ve vücut organları arasındaki sinirsel iletimi sağlar.
Sinirleri telefon kablolarına benzetebiliriz. Sinirler vücudumuzdan aldıkları mesajları beyne taşır. Vücudun içinde veya çevrede meydana gelen ve vücutta belirli bir tepkiye sebep olan fiziksel, kimyasal veya biyolojik etkilere uyarı denir. Uyarılar duyularımızda bulunan özel hücrelerle alınır. Alınan uyarı, sinirlerle merkezi sinir sistemine taşınır. Uyarılar sinir hücrelerinde kimyasal veya elektriksel değişikliğe yol açar. Bu değişikliğe uyartı mesajı denir. Uyartı mesajı merkezi sinir sistemine iletilir. Mesaj için oluşan cevap kaslara, organlara ve salgı bezlerine sinirler ile iletilir. Uyartı mesajı beyindedeğerlendirilir ve uyarıya karşı bir cevap oluşur. Oluşan cevap yine sinirlerle organ veya yapılara iletilerek uyarıya tepki verir.