Canlı gülü kurutup saklamak istiyorum neler yapmalıyım?

Günümüzde iç mekanlarda gerek doğaya olan özlemi gidermek gerekse iç mekana daha canlı hareketli bir hava getirmek için saksı bitkilerinin yanısıra vazoda kesme çiçek kullanımında artış olmuştur. Kuruduğunda şeklini ve rengini koruyan her an taze çiçek gibi çekici görüntüsü olan kurutulan bitkilerden yararlanmak fikri yeni bir üretim potansiyelinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

TEMEL KURUTMA YÖNTEMLERİ

İlk zamanlar kuruyunca rengi ve şekli bozulmayan çicekler kültüre alınmış bunlaren daha dayanıklı iri çiçekli katmerli uzun boylu kültür varyeteleri elde edilmiştir. Bu konuda yapılan araştırmalar çoğaldıkça değişik yöntemlerin kullanılması ile hemen hemen tüm çiçeklerin yeni toplanmış gibi son derece canlı bir şekilde uzun süre iç mekanları süslemesi sağlanmıştır. Bu kurutma çiçeklerin yanısıra bazı bitkilerin dekoratif yaprakları (Eucalyptus gunnu (okaliptus) Magnolia grandiflora (manolya)Egreltiler gibi bazısının tohum kapsulleri tohum zarfları için (Papaver somniferum (hashas) Lunaria annua) ve hatta bazen ilginç dalları (Salix caprsa (keci sogudu)Cornus sp: (kizilcik) Corylus avellana (fmdik)) için yapılmaktadır. Ilex aquifolium (çoban püskülü) Crataegus coccinea (ak diken) gibi dekoratif meyveleri olan bitkilerde meyveleri için kurutulmaktadır. Tazeyken çabuk solan ya da dikkatimizi çekmeyen bazı bitkisel materyallerde (Erygium sp.) kurutulduğunda önemli bir yardımcı materyal olarak dikkati çekmektedir. (Thorpe 1985). Kurutma amacıyla bitkisel materyalin toplanmasında gün içindeki zaman çok önemlidir. Kesinlikle nemli bir günde toplanmamalıdır. Materyal ciğin kurumasından sonra ve akşam nemi başlamadan onceki zaman aralığında toplanmalıdır. Bitkinin gelişme süresi içinde farklı bitki cinslerine hatta aynı cinsin farklı türlerine göre farklılık kazandığı için bitkisel materyalin gelişmenin hangi devresinde toplanacağı konusunda genel bir fikir ortaya atilmaz.

Hava ile Kurutma

Çok sayıda varyasyonları ve farklı terimleri içerdiğinden hava ile kurutma çok genel bir terimdir. En geniş anlatımla hiç bir kimyasal kurutucu kullanılmaksızın doğal olarak kurutulan çiçekleri ifade eder. Bu teknik iyi havalandırılan karanlık ya da çok hafif loş ışık alan kuru temiz ve sıcak bir yerde uygulanmalıdır. Bunun için bir tavan arası odası ya da merdiven altı boşluğu çok uygundur. Bitkisel materyalin hızlı kuruması için sıcak kuru bir ortam ve iyi vantilasyon şarttır. Çünkü ne kadar çabuk kurursa rengini ve şeklini o derece iyi korur. Eğer kurutma ortamı ışık alırsa renkleri solar. Ayrıca toz kurum ve yağ kurutulan materyale yapışırsa kötü sonuçlar doğurur (Foster; 1988). Bitkisel materyal toplanır toplanmaz mümkün olduğunca çabuk kurutulmalıdır. Özellikle yaprakları için kurutulanlar dışında kalanların yaprakları bitkisel materyal henüz taze ve kolay koparılırken uzaklaştırılır. Yapraklar koparıldıktan sonra dallar küçük bir demet halinde toplanır sicim ya da lastik bant ile bağlanır. Dallar kururken büzülür ve çeker; bu nedenle mümkün olduğunca sıkı sıkı bağlanmalıdır. Demetler hava sirkulasyonuna olanak verecek aralıklarla ve ters bir şekilde asılmalıdır. Çiçeklerin agılığı kururken dalları aşağıya doğru çekeceğinden dolayı demetler ters olarak asılırlar. Ama bunun istenen etkiye sağlamadığı bazı durumlar vardır. Physalis alkikengi’nin (Cin feneri) parlak portakal renkli tohum kapsülleri ters asıldığında doğal şekilleri bozularak kurur. Bu nedenle yatay olarak uzatılan bir sicim üzerine ayrı ayrı dik bir şekilde bağlanmalıdır. Daucus carota (havuc) ve Gerbera jamesonii gibi bitkilerin çiçekleri ters olarak asılıp kurutulduğunda tac yaprakları kıvrılarak kapanacaktır. Bu tür bitkiler çiçeklerini destekleyecek şekilde yeterli genişlikteki tel kafeslerin arasında kurutulmalıdır. Clematis vitalba Humulus lupunus (serbetci otu) vb. sarılıcı bitkilerde yatay bir telin üzerine gevşek bir şekilde tutturularak kurutulabilir. Eğer tüm materyal kurutmak icin ters olarak asılırsa sonuçta yapılan arajmanlar aşırı dik görünüm alacaktır. Onun için kurutulurken bazı materyalin hafif eğilmesine izin verilmelidir. Örn: Typha latifolia (saz) Gramineae Familyası üyeleri gibi. Uygun aralıklar bırakılarak bitkisel materyal gazete kağıdı üzerine yayılarak da kurutulabilir. Ama küflenmesi için 2 günde bir çevrilmelidir. Havada kurutmanın diğer bir varyasyonu evaporasyon tekniği olarak adlandırır. Bu yöntem çiçekler 2-5 cm yüksekliğinde su içeren vazoların içine yerleştirilir. Böylece çiçekler kururken evaporasona da izin verilir ve kurutma işlemi ağır bir şekilde ama doğal pozisyonlarını koruyarak gerçekleşir. Bu yöntem özellikle Hydrangea macrophylla (ortanca) Calluna vulgaris (supurge calisi) Ageratum houstonianum (vapur dumanı) ve tüm Gramineae familyası için uygundur. Çiçekler dışında tohum zarflarıtohumdan oluşan yumuşak dallar meyvalar çok az gercek kurutmaya gereksinim duyarlar. Bunlar renklerinin tekstürlerinin en iyi olduğu zamanda hasat edilmelidirler. Gomphrena globosa Xeranthemum sp. (olmez otu) Helipterium roseum (büyük gonca) ve Helichrysum bracteatum’um (kağıt çiçeği çiçekleri havada kolaylıkla kurur. Çiçekleri onlar canlıyken bile kuru gibi görünürlerse de onların kuruduktan sonra kullanılabilmesi biraz ekstra bir çalışmayı gerektirir. Sapları kuruduğunda çiçekleri taşıyabilecek kadar güçlü değildir ve dalları hemen yana doğru kıvrılır çiçekleri de kötü bir şekilde aşağıya doğru döner. Böylece güzel görünmeyen bir pozisyon alır. Bu türden zayıf ince saplı çiçekler kurutulmadan once sapları çiçeğiin 1-15 cm. altından kesilir ve ince bir tel alttan derin bir şekilde sokularak tele alınır. İstenirse telin üzeri uygun renkte kağıt ya da sahte sap ile kaplanabilir. Hava ile kurutmada kurutma suresi bitkiye bağlı olarak 2-5 hafta arasında değişir.

Kumda Kurutma

Havada kurutma rahatlığına ve birçok bitki için etkin olmasına rağmen bazı başarılı olmayan sonuçlarda elde edilmektedir. “Bir gülü şeklini koruyarak havada kurutabilir miyiz? şeklinde sorulduğunda bunun yanıtı “Hayır” dir ama bunun için biraz daha fazla sabır ve özen gerektiren bu yöntem önerilebilir. Kullanılacak kum çok ince tanelitoz ve milden arındırılmış olmalıdır. İçinde tuz kalıntısı ya da organik materyal varsa iyice yıkanmalı ve süzülmelidir. Daha sonra 126 C etuv (fırın) de yayvan kaplar içinde kurutulup bu işlem ile kumdaki mikroorganizmalar da öldürülmelidir. Kumun tam olarak kuruduğunu anlamak için içine biraz silisyum karıştırılıp etuve konur. Silisyum kristalleri maviye döndüğünde kum tamamiyle kurumuştur. Kurutulan kum ince elekten geçirilerek içindeki topaklar parçalanır. Kum ağır olduğundan dolayı çok ince nazik materyal için uygun degildir. Hafif bir kurutucuyla kurutulduğunda tac yaprakları buruşan Dahlia pinnata Paeonia lactiflora gibi çiçekler için çok uygundur. Diğer kurutuculardan daha kolay bir şekilde tac yapraklarının arasındaki boşluk ve çatlakları doldurur. Uygun büyüklükteki sağlam bir kutu içine (bu bir ayakkabı kutusu da olabilir) 2-5 cm yüksekliğinde kum yayılır. Bunun üzerine bitkisel materyal yapısına göre uygun bir şekilde yerleştirilir ve parmak aralarından yavaş bir şekilde akıtarak üzerine kum dokulur ve çiçeğin üzeri en fazla 2-5 cm kalınlığında bir kum tabakası ile örtülmelidir. Aynı tür çiçeklerin aynı kutuya yerleştirilmesine dikkat edilmelidir. Sadece tek sıra petalleri olan yalın kat çiçekler (Rudbeckia hirta (gunec capkasg) Gerbera jamesonu Aster sp. gibi) yüzleri aşağıya gelecek şekilde kuma ters olarak kapatılarak kurutulur. Dahlia pinnata (dalya) Rosa sp. (gul) gibi katmerli çiçekler esas formları korunarak kurutulmak istendiğinde kum ya da borax’ta yüzleri yukarı gelecek şekilde yerleştirilir. Yalınkat petalli çiçeklerin ters yerleştirilmesi katmerli çiçeklerin düz yerleştirilmesi (Horton 1985). Buradan da hiçbir zaman onların kendi asiı sapları ile kurutlamayacağı anlaşılır. Kuruduktan sonra tel sokmak ya da sahte sap ilave çok zor olduğundan bu işlemler onlar tazeyken uygulanmalıdır. Bu türden katlı tac yaprakları olan çiçekler kum içine yerleştirildikten sonra kum ilavesi çok ağır bir şekilde ve bir kürdan ya da fırça ile taç yapraklarının arası açılarak yapılmalıdır. Delphinium ajacis gibi uzun bacaklı çiçeklerin coğu kutulara yatay olarak uzatılarak kurutulur. Herhangi bir yüzünün yassılaşmaması için yine burada da üzerine kum ilavesi çok yavaş dikkatli yapılmalı ve altına destek konmalıdır. Kumda kurutma işlemi bitkisel materyale bağlı olarak 3-5 hafta içinde gerçekleşir.

Borax Yöntemi ile Kurutma

Bu yöntem temelde kumda kurutmayla aynıdır. Yalnızca kum daha etli kalın tac yapraklı çiçekler için tercih edilirken; kuma göre son derece hafif olan borax ince tekstürlü çiçeklerin kurutulması için daha uygundur. Borax eşit miktarda mısır unu gibi katkı maddeleri ile karıştırılır ve daha önce anlatılan kum da kurutmada olduğu gibi kurutma işlemi gerçekleştirilir. Çiçeklerde lekeler oluşmaya başlamadan önce çiçekler boraxtan çıkarılmalı borax kalıntıları bir fırça yardımı ile hemen uzaklaştırılmalıdır. Boraxta kurutulmaya uygun çiçeklerden birkaçı Anemone blanda (manisa lalesi) Cosmos bipinnatus Viola odorata (kokulu menekşe)’dir.

Bilisyum Kristalleri ile Kurutma

Silisyum hızlı bir kurutucudur. Çoğu çiçeklerin kuruması 2-3 gün içinde gerçekleşir. Lilium sp (zambak) gibi etli yapraklı çiçekler bile 10 gün içinde kuruyabilir. Bu nedenle parlak canlı renkleri korumak için idealdir. Silisyum diğer kurutuculardan daha fazla pahalıdır ama süresiz olarak yeniden kullanılabildiği için yalnızca başlangıçta bir harcama gerektirir. Silisyum kristalleri çok ince hatta toz gibi olmalıdır. Satın alınan silisyum kristalleri eğer kuruysa mavi nemli ise pembe ya da beyaz renklidir. Kurutma işlemi yine daha once anlatılan kumda kurutmada olduğu gibidir. Kurutmadan sonra çiçekler hemen silisyumdan cıkarılır eğer biraz fazla kalırlarsa çok kuru ve kolay kırılan bir hal alırlar. Çiçeğin üzerindeki tozlar bir samur fırça ile uzaklaştırılır.

Gliserin ile Kurutma

Çoğu meyve yaprak gibi kalın dokular için en ideal kurutucudur. Gliserin yöntemi ile yeşil yapraklar sık sık zengin sonbahar kırmızısı kahverengisi bronz ya da sarı renge dönüşür. Renk değişimi bitkinin cinsine bağlı değildir. Toplanma zamanı ve materyalin gliserinle muamele süresi etkin olmaktadır. Uzun yıllar bozulmadan güzelliğini koruyan gliserin ile muamele edilmiş materyal tozlandığında sabunlu sıcak su ile yıkanarak yine orjinal görünümü kazanır. 2 kısım kaynar su içine 1 kısım soğuk gliserin ilave edilerek iyice karıştırılmalı ve solusyon dalları ıslatmayı düşündüğümüz kapların içine 12-15 cm yüksekliğinde dökülmelidir. Muamele sırasında gliserin düzeyi kontrol edilmeli ve 12 cm’in altına indiğinde solusyon ilave edilmelidir. Bu işlem yumuşak saplı bitkiler için 3-6 günde odunsu dokular içinse 1 ile 6 hafta arasında değişen sürelerde son bulmaktadır(Hillier ve Hilton 1990). Yaprak yüzeyinde nem damlacıkları oluştuğunda yaprak uclarında renk değişimi olduğunda ve yaprağın alt yüzü yağlı bir görünüm aldığında dallar solusyondan çıkarılır. Dallar ve yapraklar bir tülbent yardımı ile kurutulur. Eğer dalların uc kısmına doğru olan yapraklar solgun görünüyorsa bir süre dallar başaşağı asılarak solusyonun uc kısımlara çekilmesi sağlanır. Tekrar kullanım için gliserin solusyonu saklanır ve üzerine bir kaç damla beyazlatıcı damlatılması onu küflenmeden korur.

Mikro Dalga Fırını ile Kurutma

Tercihen silisyum kristalleri gibi bir kurutucu ile kaplanmış bitkisel materyalin mikro dalgada kurutulması en yeni ve cok hızlı bir kurutma yontemidir. Böylesine hızlı olduğu için tecrübe kazanıncaya kadar şaşırtıcı değişimlerle karşılaşabiliriz. Mikro dalgada doğal renkler çok iyi korunur çiçeklerin büyük çoğunluğu için (ama hepsi değil) iyi sonuç verir (Vaûghan 1988). Kurutma işlemi başladığında bitkinin özsuyu anormal düzeyde düşükse sonuç iyi olmayabilir. Mikro dalgada kurutmaya en uygun çiçekler arasında Rosa sp. Chrysanthemum indi***** (kasimpati) Tulipa sp. (lale) diainthus caryophyllus (karanfil) İris sp. (susen) Cornus sp. (kızılcık) Tagates patula (kadife) Paenonia lactiflora sayılabilir. Aşırı derecede küçük ince tekstürlü ya da narin çiçeklerde bu yöntem pek önerilmez. Mikrodalgada kurutma hemen hemen 1 dk. gibi kısa süre içinde gerçekleştiğinden en doğru süreyi denemelerinizle bulabilirsiniz.

Presleyerek Kurutma

Presleme yöntemi ile kurutulması amaçlanan bitkisel materyal derinliğini yitirerek iki boyutlu hale getirilir. Bu nedenle çok etli kalın çıkıntılı yüzeyli yapraklar ve çiçekler birkaç kat petali olan çiçekler ve dalı ile birlikte kurutması amaçlanan yaprakları dalın etrafına spiral bir şekilde dizili olanları ve kalın odunsu saplı bitkisel materyal bu yöntemle kurutmaya uygun değildir. Ancak rosa sp. ve Dianthus caryophyllus gibi bir kaç kat tac yaprağı olan çiçeklerin tac yaprakları tek tek koparılarak kurutularak daha sonra bunlarla değişik kompozisyonlar yaratılabilir. Presleme yöntemi ile kurutma için birkaç tabaka kurutma kağıdı alınır ve ortalarından ikiye katlanarak A4 formunda dosyalar oluşturulur. Bitkisel materyal düzgün bir şekilde dosyanın içine yerleştirilir. Yerleştirme sırasında yaprakların konulmamasına ve birbiri üstüne gelmemesine dikkat edilmelidir. Bu dosyalar kuru bir yerde düzenli bir şekilde üst üste yerleştirilir ve üzerlerine ağır bir kaç kitap konarak kurumaya bırakılır (Westland ve Critchley 1975). Bu işlem için dosyalar altına ve üstüne konan iki tahta parcasının arasına yarılarından mengeneyle sıkıştırılarak da yerleştirilebilir. Kurutma işlemi sırasında 34 günde bir dosyalar açılıp materyal kontrol edilir ve nemlenen kurutma kağıtları varsa bunlar yenileri ile değiştirilir. Kuruma 2-4 hafta arasında değişen sürelerde gerçekleşir.

KURUTULAN BİTKİSEL MATERYALİN KULLANIMI

Kurutulan materyallerde renk doku ve şekil kombinasyonları iyi ayarlanarak birbirinden güzel arajmanlar oluşturulabilir. Porselen cam pirinç bakır ya da hasır örgüsü değişik şekillerdeki kaplardan bu amaçla yararlanılır. Eski bir bakır mangalı ve kömür ütüsü hatta bir deniz kabuğu atıldığı köşesinden çıkarılarak içine yerleştirilen çiçeklerle odanın bir köşesine canlılık getirilebilir. Kurutulan bitkisel materyalle değişik kompozisyonlar yapılması biraz da kişinin yaratıcı gücüne dayanmaktadır. Böylesi güzel ve seyrine doyulmayan bu kompozisyonlar en azından 1 yol gibi uzun bir süre kullanılabilir. Toz güneş ışınları ve yağ buhar gibi yıpratıcı faktörlerden korunarak bu süre daha da uzatılabilir.