Çiy ve Kırağı
Çiy ve kırağı kelimeleri birer atmosferik olayı tanımlar. Çoğu zaman birbirleriyle karıştırılsalarda farklı olaylardır. Çevremizi kuşatan havada her zaman belli bir miktar su buharı bulunur. Geceleri toprağın soğumasıyla havadaki fazla su buharı çiy damlalarına, ısının sıfır santigrat derecesinin, altına düşmesiyle de kırağıya dönüşür. Her iki olay da ancak hava açık ve durgun olduğu zaman gerçekleşebilir. Yani özellikle ilkbaharda bu olayları daha rahat gözlemleyebiliriz.
Ilık ve durgun gecelerde ya da sabahın erken saatlerinde havadaki su buharı toprağın, bitkilerin ve açıktaki öbür nesnelerin üzerinde yoğunlaşa¬rak çiy ya da şebnem denen çok küçük su damlacıkları oluşturur.
Havada her zaman bir miktar su buharı, yani nem vardır. Ama sıcak hava soğuk havadan daha fazla nem taşıyabilir; çünkü hava soğu¬duğunda bu buharın bir bölümü yoğunlaşarak su damlacıklarına dönüşecektir.
Hava sıcaklığı 0°C’nin altına düştüğünde, yaprakların üzerinde birikmiş olan çiy damlacıkları donarak kırağı denen ince buz kristallerine dönüşür.
Geceleri toprak, bitkiler ve kayalar hızla ısı yitirdiği için havadan daha soğuktur. Nemle yüklü ılık hava bu soğuk yüzeylere, örneğin toprağa ya da otlara değdiği anda soğur ve taşıdığı su buharının bir bölümü yoğunlaşarak toprakta ya da otların üzerinde su damlacıkla¬rı halinde birikir. Havadaki su buharının yoğunlaşarak çiy damlacıklarına dönüştüğü bu sıcaklığa “çiy noktası” denir; çiy noktası havadaki su buharının miktarına bağlıdır.
Rüzgârsız ve bulutsuz durgun geceler çiy oluşumuna daha elverişlidir. Çünkü rüzgâr ılık havayı sürekli harekete geçirir ve soğuk bir yüzeye uzun süre değerek çiy noktasına düşmesini engeller. Bulutlu gecelerde de bu¬lutlar toprağın ve bitkilerin ısı kaybını azalttı¬ğı için çiy olasılığı daha azdır. Bir yılda oluşan çiy miktarı iklime bağlı olarak 12,5 mm ile 75 mm arasında değişir.
Çiy noktası donma noktasının altına düşer¬se, yani yerin yüzeyi 0°C’nin altına kadar soğursa, havadaki su buharı doğrudan buz haline geçer ve ağaçların, otların, pencere camlarının yüzeyini kırağı denen güzel, ince bir don tabakası kaplar. Bir yandan kar tanelerindeki küçük buz kristallerinin oluşmasına yol açan etkenler, bir yandan hafif hava akımları ve havadaki toz parçacıkları nedeniyle, yüzeyler¬de donup kalmış kırağının görünümü zarif eğreltiotlarını andırır.
Kuru ve soğuk havada, yani sıcaklık 0°C’nin altına düştüğünde hava yeterince su buharı yüklü değilse, bu kez kırağı değil don olayı görülür. Yalnızca yere yakın hava kat¬manlarının değil, daha yüksekteki büyük bir hava kütlesinin hızla soğuduğu bu don olayla¬rı özellikle ilkbaharda tarım ürünleri için son derece zararlıdır. Bitkilerin dokularındaki ve topraktaki suyun donması ağaçların yarılarak çatlamasına, toprağın aşınmasına yol açar.
Don olasılığı büyük ölçüde bulunulan böl¬genin coğrafi konumuna bağlıdır. Yüksek yerlerde hava genellikle daha soğuk olduğu için buralarda don olasılığı daha fazladır. Öte yandan, ılık havadan daha ağır olan soğuk havanın dağların yamaçlarından vadilere ve çukur yerlere doğru alçaldığı da bir gerçektir. Bu nedenle, dağların yamaçlarındaki ekili alanlarda tahıl, sebze ve meyve yetiştirenler her zaman don tehlikesine karşı hazırlıklı bulunmak ve önlem almak zorundadırlar.
Çiy Nedir?
Çiy, atmosferik sınır tabakadaki hava parselinin aktüel buhar basıncının, yüzeyin sıcaklığına ait doymuş buhar basıncından daha yüksek olması sonucu, havadaki su buharının soğuk yüzey ve/veya cisim üzerinde yoğunlaşarak sıvı faza geçmesidir. Bahar aylarında bulutsuz gecelerde gerçekleşen radyasyon kaybı, yeryüzeyine temas eden ince bir hava tabakasında fazlaca soğumaya neden olur ve çiy de genellikle bu durumda -nem, sıcaklık ve basınçkırağı gerçekleşir. Çiy, meteoroloji biliminde yağış kategorisine girmez. koşulları da uygunsa- gerçekleşir. Yer/cisim sıcaklığı donma seviyesinin altında ise, çiy yerine Hatta klimatolojik rasat cetvellerinde meteorolojik hadise değil, müşahede olarak rapor edilir.
İlkbahar veya yaz mevsiminde sabahları cisimlerin üzerinde, bahçedeki bitkilerin yapraklarında su damlacıkları oluşur. Bu damlacıklar yağmur damlası değildir, geceleri havanın soğumasıyla havada bulunan su buharının yoğuşarak oluşturduğu damlacıklardır.
Kırağı Nedir?
Kırağı, atmosferik sınır tabakadaki hava parselinin aktüel buhar basıncının, yüzeyin sıcaklığına ait buz üstünde doymuş buhar basıncından daha yüksek olması sonucu, havadaki su buharının soğuk yüzey ve/veya cisim üzerinde yoğuşarak katı faza geçmesidir.
Oluşum biçimi bakımından çiyden bir farkı yoktur. Meteorolojide yağış kategorisinde değerlendirilmez. Soğumanın çok şiddetli olduğu yerlerde, havanın temas ettiği yüzeylerde buz kristalleri şeklinde oluşan yoğuşma ürünüdür. Türkiye’de bu olay kış mevsiminin başlarında görülür.