Sizden gelen soru:
Doğal destan ve yapay destan?
Cevap:
Şimdi sizlere doğal destan nedir, doğal destanın özellikleri nelerdir, doğal destanlara örnekler vererek açıklayacağız. Ardından yapay destan nedir, yapay destanların özellikleri ve yapay destanlara örnekler vererek açıklayacağız.Aynı zamanda doğal destanlar ile yapay destanlar arasındaki farkları da öğrenmiş olacaksınız.
İlk önce destan nedir kısaca bakalım;
Destan, milletlerin hayatında büyük yankılar uyandırmış tarihî toplumsal (savaş,göç, istilâ gibi) veya doğal (yangın, salgın hastalık, sel, deprem gibi) olayların anlatıldığı, hayal unsurlarıyla süslenmiş uzun manzum eserlerdir.
Doğal destanlar ve özellikleri
Doğal Destanlar anonim (yazarı belli olmayan),ilkel dönemde yaşanmış olayları konu alan sözlü destan türüdür.
Türk edebiyatında doğal destanlar İslamiyet öncesi ve İslami dönem olmak üzere ikiye ayrılır. Bu destanların çoğu destan döneminde yani müslümanlık öncesi dönemde ortaya çıkmıştır. Destan dönemi çok eski dönemlerde mitolojilerin ortaya çıktığı dönemdir. İnsanların evreni, yaratılışlarını, yaşanılan tüm doğa olaylarını sorguladıkları, adlandırmaya çalıştıkları dönemdir. (Örn. Yunan mitolojisindeki Zeus ve Afrodit gibi tanrı ve tanrıçaların ortaya çıkması bu dönemdedir.)
Doğal destanların özellikleri
- Destanların temelinde çekirdek bir olay vardır. Bu olay gerçektir. Zaman içerisinde yaşanmış olan bu gerçek olay o millet tarafından; kimi zaman benzetmeler, kimi zaman abartmalar kullanılarak yaratılmıştır.
- Özellikle İslamiyet öncesi döneme kaynaklık ederler.
- Destanların dil ve anlatımı kimi zaman kahramanlara olağanüstü özellikler kazandırır, ifadeler açıktır. Uzun betimlemeler yer almaz. (Örn. Oğuz Kağan destanında sadece Oğuz Kağanın vücudu tasvir edilmiştir.)
- Sözlü ürünlerdir.
Doğal destanların üç dönemi vardır :
- Ortaya çıkma
- Yayılış
- Derleme
- Destanlar manzum örneklerdir. Bu, akılda kalıcılığı ve sürekliliği sağlamak içindir.
- İslamiyet öncesi Türkler göçebe yaşam tarzı sürerlerdi. Atçılık ve avlanma onlar için önemlidir. Göktanrı inancı hakimdir. Tüm bu sosyal şartları aynı zamanda destanlarda görebiliriz.
Destanlarda dört tip vardır :
- “Alp” tipi (savaşçı, cesur, korkusuz kişi)
- “Alperen” tipi (savaşçı, cesur, korkusuz ve aynı zamanda bilgili kişi -alp ve veli tipleri arasında bir geçiş dönemi-)
- “Veli” tipi (yol gösteren, pir kişi)
- “Modern insan” tipi (Günümüz için istenen, ideal insan tipi)
- Özellikle bazı destanlarda, anlatılan bölüm hikâye, karşılıklı konuşmaların ve seslenmelerin olduğu bölüm nazımdır. Yani nazım ve nesir iç içedir. (Destanların aslı manzum örneklerdir)
Dünyanın Başlıca Doğal Destanları
- Sümer destanı : Gılgamış.
- Yunan destanları : İlyada ve Odissea.
- İran destanı : Şehname.
- Fin destanı : Kalevala.
- Hint destanları : Mahabharata ve Ramayana.
- Alman destanı : Nibelungen.
- İngiliz destanı : Boewulf.
- Rus destanı : İgor.
- İspanyol destanı : Le Cid.
- Fransız destanı : Chansen de Röland.
- Japon destanı : Şinto.
Yapay destanlar ve özellikleri
Yazarı belli olan,yakın zamanda yazılan ve olağanüstü durumlara az yer veren bir destan türüdür.
Halkı derinden etkileyen ulusal, toplumsal olayları, bir yazarın kurallarınca işlemesinden doğan, kişisel yaratımla oluşturulmuş eserlerdir.Yazarı belli olan,daha yakın zamanda YAZILAN ve olağanüstü durumlara az yer veren bir destan türüdür.
Yapma destanların özellikleri
- Yazarı bellidir
- Yazılı destan türüdür
- Yakın zamanda yer alan olaylar ele alınır
- Olağanüstü olaylara ve kahramanlara az yer verilir
Dünyanın Başlıca Yapma Destanları
- Latin edebiyatı: Aeneis ( Vergilius ).
- Fransız edebiyatı: Henriade ( Voltaire ).
- Portekiz edebiyatı: Os Lusiadas ( Camoens ).
- İngiliz edebiyatı: Kaybolmuş Cennet (John Milton).
- İtalyan edebiyatı: Kurtarılmış Kudüs ( Tasso )
- İtalyan edebiyatı: Çılgın Orlando ( Ariosto )
- İtalyan edebiyatı: İlahi Komedya ( Dante ).
Türk Edebiyatında Yapma Destan
- Kuvay-ı Milliye Destanı : Nazım Hikmet
- Üç Şehitler Destanı : Fazıl Hüsnü Dağlarca
- Çanakkale Destanı: Mehmet Akif Ersoy
- Satuk Buğra Han Destanı
- Cengiz-name
- Timur ve Edige Destanları
- Seyid Battal Gazi Destanı
- Köroğlu Destanı
- Genç Osman Destanı ( Kayıkçı Kul Mustafa )
- Selçukname (Yazıcıoğlu Ali)
Doğal destan ve Yapma destan arasındaki farklar
Yapma destanlar;
- Yazarı bellidir
- Yazılı destan türüdür
- Yakın zamanda yer alan olaylar ele alınır
- Olağanüstü olaylara ve kahramanlara az yer verilir
Doğal destanlar;
- Yazarı belli değildir
- Sözlü destan türüdür
- Eski dönemler yada ilkel dönemleri konu alan olaylar anlatılır
- Olağanüstü olaylara ve kahramanlara yer vilerek abartılı üslup kullanılır
Doğal destan ve Yapma destan arasındaki benzerlikler
- Milletlerin hayatında büyük yankılar uyandırmış olayları konu edinir
- Uzun manzum eserler olmaları
- Her ikiside olağanüstü öğeler (benzetmeler) taşıyabilir