Sizden gelen soru
Orta Asya’dan günümüze kurulan türk devletlerinin yönetim şekilleri
Cevap:
Geçmişten Günümüze Türk Devletlerinin Yönetim Şekilleri
Orta Asya’dan günümüze kadar bir çok Türk devleti kurulmuştur. Bu Türk devletleri arasında Götürk İmparatorluğu, Büyük Selçuklu İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu gibi devletler yer aldı. Şimdi bu devletlerin yönetim biçimlerini kısaca açıklayalım ve daha sonra detaylı bir şekilde geçmişten günümüze kurulan Türk devletlerinin yönetim şekilleri hakkında bilgileri sıralayalım.
GÖKTÜRK İMPARATORLUĞU (552 – 743 ) : Devleti Kağan ünvanlı hükümdar yönetirdi.
GAZNELİLER DEVLETİ (963 – 1183) : padişahlık (ilkkez bu devlette hükümdara padişah denilmeye başlanmıştır)
BÜYÜK SELÇUKLU İMPARATORLUĞU (1040 – 1157) :Ülke eyaletler şeklinde yönetiliyor, eyaletlerin başında hanedanın Melik adı verilen erkek üyeleri bulunuyordu.
Moğol İmparatorluğu (1206–1294 ) : Moğollarda hükümdarlık babadan oğula geçerdi. Ülke “Cengiz Yasaları”na göre yönetilirdi. Moğollarda devlet işleri KURULTAY’DA görüşülürdü.
OSMANLI İMPARATORLUĞU (1299 – 1922) : Padişahlık (babadan oğula geçer )
Tarih Boyunca Türkler Yönetim Şekilleri
İLK TÜRK-İSLAM DEVLETLERİNDE DEVLET YÖNETİMİ
Devletin başında; sultan, han, hakan adı verilen hükümdarlar bulunurdu.
Selçuklularda hükümdardan sonra en yetkili kişi vezir’di.
Devlet işleri, Melikşah zamanında kurulan DİVAN’da görüşülürdü.
Hükümdar çocuklarına MELİK adı verilir, Melik’ler vilayetleri yönetirdi.
Melik’lere ATABEY denilen tecrübeli devlet adamları yardım ederler (Atabey; siyaset, askerlik, devlet yönetimi alanında Melik’leri eğiten öğretmen valilerdir).
Anadolu Selçukluları’nda devlet işleri Büyük Divan’da görüşülürdü.
ORTA ASYA VE YAKIN DOĞU’DA KURULAN TÜRK DEVLETLERİNDE DEVLET YÖNETİMİ (Fatımi, Eyyübi, Memluk, Timur, Babür, Akkoyunlular, Karakoyunlular, Harzemşah, Moğol, Altınorda Devletleri)
Moğollarda hükümdarlık babadan oğula geçerdi. Ülke “Cengiz Yasaları”na göre yönetilirdi.
Moğollarda devlet işleri KURULTAY’DA görüşülürdü.
Timur (Timur Devleti’nin kurucusu) EMİR unvanını kullanırdı.
Babürlerde devletin başındaki kişiye PADİŞAH denirdi.
Memluklularda saltanat sistemi yoktu. Her komutan “sultan” olabilirdi.
OSMANLI DEVLETİ’NDE DEVLET YÖNETİMİ
Osmanlı Devleti monarşi ile yönetilirdi. Başta padişah bulunurdu, son söz padişaha aitti.
Hükümdarlık babadan oğula geçerdi. Osmanlı’da düzenli bir veraset sistemi yoktu. Bu nedenle sık sık taht kavgaları yaşanır, bu da Türk devletlerinin kısa sürede yıkılmasına neden olurdu.
Osmanlı hükümdarları; bey, han, hakan, sultan, hünkâr, gazi, hüdavendigar gibi unvanlar kullanılırdı. Yavuz Sultan Selim döneminden itibaren “halife” unvanı da kullanılmaya başlandı.
Hükümdarlık alametleri; adına hutbe okutmak, para basmaktır.
Divan-ı Hümayun: Osmanlı Devleti’nde önemli devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı kuruma denir. Divan ilk kez Orhan Bey döneminde kuruldu. Kuruluş döneminde Divan’ın başkanlığını kuruluş döneminde padişah yaparken, Fatih Sultan Mehmet döneminden itibaren sadrazamlar (veziriazam) başkanlık yapmıştır. Divan bugünkü bakanlar kurulu gibi çalışırdı. Divan, 19. yüzyılda II. Mahmut tarafından kaldırılmış, yerine nazırlıklar (bakanlıklar) kurulmuştur.
1839’da ilan edilen Tanzimat Fermanı, Türk tarihinde ilk demokratikleşme adımı sayılır.
1876’da I. Meşrutiyet’in ilanı ile Türk tarihinin ilk anayasası olan “Kanun-i Esasi” kabul edildi. Kanun-i Esasi’nin ilanı ile halk ilk kez yönetime katılma hakkı elde etti.
NOT: 23 Nisan 1920’de TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi) açıldı. Böylece Milli Egemenlik ilkesi gerçekleştirilmiş oldu.29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edildi. Yeni Türk devletinin yönetim rejimi belirlenmiş oldu.
NOT: TC’nin ilk Cumhurbaşkanı M.Kemal, ilk başbakanı İsmet İnönü, ilk meclis başkanı Fethi Okyar’dır.