Patates
Türkiye’nin ayrıldığı 7 coğrafi bölgeden biri olan marmara bölgesi ülkenin nüfusunun büyük bir kısmını barındırmaktadır. Nedeni oldukça basit bir şekilde tanımlanabilir. Çünkü bu bölge ülkenin hem sanayi merkezi olarak görülür hemde neredeyse büyük sanayiilerin burada toplanması olmuştur. Bölge ülkenin tarımsal olarakda büyük katkıları ekonomide önemli bir yeri olmasını sağlamıştır.
Patates (Solanum tuberosum), patlıcangiller (Solanaceae) familyasından yumruları yenen otsu bitki türleri. Boyu 60-80 cm’ye varan, beyazımsı-pembemsi çiçekler açan, yumruları hariç zehirli otsu bir bitkidir. Bitkinin toprak altında kalan yumruları “patates” olarak bilinir. Bu yumrular nişasta bakımından zengin olduğundan önemli bir besin maddesidir. Patateste nişastadan başka belli bir oranda protein de bulunur; nişasta %20, protein %12’dir.
Türkiye’de Patates Üretimi
Patates, bitkisel kaynaklı beslenmede tahıllardan sonra en fazla tüketilen besin maddesidir. Ucuzlugu, birim alandan fazla verim alınması, besin degerinin yüksek olusu, sindiriminin kolaylıgı, kullanım alanının genis olması ve her çesit iklimde yetismesi açısından, hemen hemen bütün dünya ülkeleri tarafından üretilmekte ve tüketilmektedir. Düsük oranda protein ve yüksek oranda nisasta içeren patates, yemeklik ve sanayilik olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Sanayilik patateslerin renkleri beyaz yani nisastası yüksek, yemeklik patateslerin rengi ise sarı ve protein oranı yüksektir. Patates nisasta ve ispirto endüstrisinin önemli hammaddesidir (Elçi ve ark., 1994).
Dünyada 2004 yılı verilerine göre 18.6 milyon hektar alanda 327.6 milyon ton patates üretilmektedir. Bu üretim miktarı ile patates; bugday, mısır ve çeltikten sonra dördüncü sırayı almaktadır. Dünyada patates üretimi yapan ülkeler içinde ilk sırayı Çin almaktadır. Çin’in dünya patates üretiminden aldıgı pay % 21.4 olup dünya üretiminin yaklasık 1/5’ini tek basına gerçeklestirmektedir. Bu ülkeyi sırasıyla Rusya (%11.0), Hindistan (%7.6), ABD veUkrayna (%6.3) izlemektedir (Anonymous, 2005a.)
Türkiye’de hemen hemen her ilde patates üretimi yapılmaktadır. Ülkemizde üretimin yogun olarak yapıldıgı iller sırasıyla Nigde, Nevsehir, zmir, Bolu ve Afyon’ dur. Ülkemiz üretiminin %60.1’i bu illerimiz tarafından yapılmaktadır. Ülkemizde patates isletmeleri daha çok, küçük isletmeler niteligindedir. Türkiye’de farklı çesitlerde patates üretimi yapılmakta olup; en çok üretilen çesitler; Marfana, Resy, Ausania, Concorde, Russent, Bur Bank, Granda, Cosmos, Agria ve Fianna’dır.
Bugün Türkiye genelinde yuvarlak veya oval yumruları olan sarı etli çesitler yaygın olup, Dogu Anadolu ve Karadeniz bölgesinin bazı kesimlerinde ise beyaz etli çesitler üretilmektedir (Anonim, 2001a). Türkiye 2004 yılında 4 800 000 ton’luk üretimi ile dünya patates üretiminde on üçüncü sırada yer almaktadır. Türkiye’de patates, üretim alanı itibariyle bugday ve mısırı izlemekte, toplam üretim miktarı olarak ise bugdaydan sonra ikinci sırayı almaktadır. Türkiye’nin Dünya patates üretiminden aldıgı pay %1.3’tür.
Dünya ortalaması patates verimi 1 759 kg/da’dır. Ülkemizdeki patates verimi ise 2 400 kg/da olup, dünya ortalamasından yüksektir (Anonymous, 2005a.). Türkiye’de patates üretiminin %13’ü tohumluk olarak ayrılmakta, %16’sı patates üreten isletmelerde aile içi tüketime tahsis edilmekte, %3’ü hayvan beslenmesinde kullanılmakta, kalan %68’i ise pazara arz edilmektedir (Anonim, 2005b).
Türkiye patates ithalatı ve ihracatında gözlenen ortak özellik, ithalat ve ihracatta yıllar itibarı ile dalgalanmalar yasanmasıdır. Türkiye’nin patates ve ürünleri ithalatı daha çok tohumluk patates ve patates nisastası seklindedir. Türkiye’nin taze patates ihraç edip, daha ziyade islenmis patates ürünleri ithal ettigi görülmektedir. Dünya patates ticareti ise taze degil islenmis patates seklinde yapılmaktadır ( Anonim, 2005c).
Patates ülkemizde piyasa dalgalanmalarından en fazla etkilenen ürünlerden biridir. Dolayısıyla piyasa fiyatlarındaki artıslar bir sonraki yıl için patates ekim alanlarının artmasına, fiyatlardaki düsme ise bir sonraki yılda ekim alanlarının daralmasına neden olabilmektedir. Tarım ürünlerinde standart bir üretim maliyetinden söz etmek oldukça güçtür. Çünkü maliyetler bölgeden bölgeye, hatta isletmeden isletmeye önemli ölçüde degisim göstermektedir. Bir isletmedeki çesitli üretim faaliyetleri için yapılması gereken bazı masraflar nedeniyle, bir ürünün gerçek maliyetinin, göreceli bazı degerlendirmeler nedeniyle tam olarak hesaplanamayacagı görüsü de bulunmaktadır. Ancak bütün bu sakınca ve güçlükler hiçbir zaman tarımsal ürünlerde maliyetlerin hesaplaması çalısma ve arastırmalarını engellememektedir (Talim, 1973).
Nitekim her ülkede çesitli amaçlarla tarımsal ürünlerde üretim maliyetlerinin hesaplandıgı görülmektedir. Türkiye’de degisik ürünlerde maliyet çalısmaları yapılmıs olmakla birlikte patates üretim maliyeti ve gelirini iller arası karsılastırmalı olarak inceleyen çalısmalara rastlanmamıstır. Bu nedenle ülkemiz için önemli iç tüketim ve ihraç ürünü olan patates maliyet çalısmasının yapılması önem arz etmektedir. Bu çalısmada Türkiye’de patates üretiminin yogun olarak yapıldıgı bölgeleri temsil yetenegine sahip Nigde, Nevsehir, İzmir, Bolu ve Afyon illerinin birim alana (dekar) patates üretim masraf ve unsurları, gayrisafi üretim degeri, brüt, net ve nispi kar ve 1 kg patates maliyeti, kar esigi, üretim esigi hesaplanarak karsılastırmalı olarak incelenmistir. Çalısmanın sonucunda iller arası patates üretim maliyeti ve gelirindeki farklılıklar ortaya konmus, patates üretiminde karlılıgın devam edebilmesi, periyodik fiyat dalgalanmalarının etkisini en aza indirebilmek için bazı önerilerde bulunulmustur. Bu çalısmanın politika belirleyicilerinin alacagı kararlara ve bundan sonraki çalısmalara ısık tutması beklenmektedir.
Marmara Bölgesi İklimi ve Patates Üretimi
Marmara Bölgesi, Türkiye’nin coğrafi bölgelerinden biri; yaklaşık 62000 kilometre kare; 13 milyona yakın nüfus(1990). Marmara Deniziçevresinde yer alan Trakya topraklarının tümüyle Anadolu’nun kuzey-batıkesmini kaplayan bölge, doğuda dik yamaçlarla belirlenen Anadolu Platosu, kuzeyde Karadeniz ve Bulgaristan, batıda Yunanistan ve EgeDenizi, güneyde Uludağ ve Kaz Dağı ile sınırlıdır. Bölge doğal vebeşeri özelliklerine göre dört bölüme ayrılır.(YıldızDağları,Ergene, Güney Marmara,Çatalca-Kocaeli bölümleri)
Bölgede üç farklı iklim tipi görülür.Karadeniz kıyılarında ılmaniklim, Marmara ve Ege Denizi kıyılarında Akdeniz iklimi, iç kısımlardakarasal iklim görülür.İklim kıyıdan uzaklaştıkça içerilerdesertleşir.Soğuk kuzey rüzgarlarına açık olduğu için Karadeniz kıyılarıkışın biraz daha soğuk geçer.Enlemin etkisinden dolayı Akdeniz İklimibiraz bozulur. Yaz kuraklığı daha az kışlar ise daha soğuk, kar yağışıolağandır.
Ergene havzasında, güney Marmara’nın iç kısımlarında istep iklimi özelliği görülür. Yaz sıcak, kış soğuktur.
En çok yağışını kış, en az yağışını yaz mevsiminde alır.
Başta, Marmara Bölgesi’nin Bursa, Balıkesir, Kocaeli ve Sakaryailleri olmak üzere, patates üretimi bütün bölgelerimizde yapılmaktadır.