TBMM’nin İmzaladığı Siyasi Antlaşmalar Nelerdir? (Milli Mücadele Döneminde)

Sizden gelen soru: 

* TBMM’nin imzaladığı siyasi antlaşmalar nelerdir? (milli mücadele döneminde)? *

Cevap:

Gümrü Antlaşması

Antlaşma,TBMM’nin uluslar arası alandaki ilk askeri ve siyasi başarısı olup,imzaladığı ilk antlaşmadır.

TBMM’yi ve Misak-ı Milli’yi tanıyan ilk yabancı devlet Ermenistan olmuştur Doğu Cephesi büyük ölçüde kapanmıştır. Ermenilerden alınan silah ve Doğu Cephesindeki askerler Ankara’ ya gönderilmiştir.

Buna göre;
a. Kars ve çevresi Türkiye’de kaldı. Ermeniler işgal ettikleri yerlerden çekildiler.
b. Ermeniler TBMM’yi tanıdılar ve Doğu Anadolu’ya yönelik toprak talebinden vazgeçtiler.
Gümrü Antlaşması ile; TBMM uluslar arası alanda ilk askeri ve siyasi başarısını kazandı. TBMM’yi tanıyan ilk devlet Ermenistan oldu. Ermenilerin toprak talebinden vazgeçmesi ile Sevr Antlaşması’nın uygulanma imkanı kalmadı. Ermeni sorunu büyük ölçüde çözüldü.

Gümrü Antlaşması’ndan hemen sonra Gürcistan da TBMM ile anlaşarak Batum ve Ardahan’ı Türkiye’ye geri verdi.

Ankara Antlaşması

Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Hatay, Adana, Mersin, Antep Urfa ve Maraş bölgesi Fransızlar tarafından işgal edilmişti. Fransızların bölgeye getirdiği Ermenilerin bölgede katliamlara girişmesi üzerine bölge halkı silahlı direnişe başladı. Fransızlar Maraş ve Urfa’dan çıkarıldı. Antep ise uzun süre kahramanca direndi. Adana ve Osmaniye’de de yenilgilere uğrayan Fransızlar, Türklerle baş edemeyeceklerini anladılar.

TBMM’nin kurduğu düzenli ordunun Batı Cephesi’nde Yunanlıları Sakarya Savaşı’nda yenmesi üzerine Fransa, TBMM ile Ankara Antlaşması’nı yaptı. Buna göre;

a. Hatay Fransa’nın yönetiminde kalacak, ancak, özerk bir yönetim kurulacak, resmi dil Türkçe olacak ve Türk parası geçerli olacaktı. (Fransa bu maddeyle dolaylı da olsa Hatay’ın Türkiye’nin bir parçası olduğunu kabul etmiştir).
b. Taraflar belirlenen sınırların kendi taraflarında genel af ilan edecektir.

Ankara Antlaşması ile; Güney Cephesi kapanmış, buradaki birlikler Batı Cephesi’ne kaydırılmış ve ilk kez bir İtilaf Devleti TBMM’yi tanımıştır. Bu durum Kurtuluş Savaşı’nın kazanılma yolunda olduğunu göstermektedir.

Moskova Antlaşması (16 Mart 1921)

İtilaf Devletleri’nin Boğazları ele geçirmesi ve Anadolu’yu işgal etmesi Sovyet Rusya’nın güney sınırlarını tehdit ediyordu. TBMM de Sovyet Rusya’dan askeri malzeme almak, doğu sınırlarının güvenliğini sağlamak istiyordu.

TBMM’nin Ermeniler ve Gürcülerle anlaşması güneyde ve batıda başarılar kazanması üzerine iki taraf yakınlaşarak Moskova Antlaşması’nı imzaladı (16 Mart 1921).

Buna göre;

•  Sovyet Rusya, TBMM’yi ve Misak-ı Milli’yi tanıyacak.
•  Sovyet Rusya, TBMM’nin Gürcistan ve Ermenistan’la yaptığı antlaşmaları Batum’un Gürcistan’a verilmesi şartıyla tanıyacak.
•  Taraflardan birinin tanımadığı uluslar arası bir antlaşmayı diğeri de tanımayacak.
•  İki devlet arasında karşılıklı yardımlaşma sağlanacak.

Bu antlaşma ile ilk kez batılı ve büyük bir devlet TBMM’yi tanıdı. Sovyet Rusya Sevr Antlaşması’nın geçersizliğini kabul etti. Türkiye’nin doğu sınırının güvenliği sağlanarak buradaki birliklerden bir kısmı Batı Cephesi’ne kaydırıldı.

Mudanya Ateşkes Antlaşması

Yunanlıların Anadolu’dan atılmasıyla sıra İstanbul, Boğazlar ve Trakya’nın kurtarılmasına gelmişti. İtilaf Devletleri bir savaşı göze alamayarak ateşkes önerdiler. Türkiye’yi İsmet Paşa’nın temsil ettiği görüşmeler sonunda Mudanya Ateşkes Antlaşması yapıldı.

Buna göre;
a. İstanbul’un yönetimi TBMM’ye bırakılacak.
b. Doğu Trakya’nın yönetimi bir ay içinde TBMM’ye bırakılacak. TBMM buraya sekizbin asker geçirebilecek.
c. Barış yapılana kadar İstanbul ve Boğazlarda bir miktar İtilaf kuvveti kalacak.
d. Türk – Yunan savaşı duracak.
Bu antlaşmayla, Milli Mücadelede savaşlar dönemi sona erdi. İstanbul, Boğazlar ve Doğu Trakya savaş yapılmadan kurtarıldı. İtilaf Devletleri İstanbul’un yönetimini TBMM’ye bırakmakla İstanbul Hükümeti’ni yok saydılar.

Lozan Barış Antlaşması

Mudanya’dan sonra, yapılacak barış görüşmelerinin tarafsız ülke gerekçesi ile İsviçre’nin Lozan kentinde yapılması kararlaştırıldı. İtilaf Devletleri Türk tarafını bölmek için TBMM ile birlikte İstanbul Hükümeti’ni de Lozan’a çağırdılar.
Bunun üzerine TBMM. 1 Kasım 1922’de saltanatı kaldırarak İtilaf Devletleri’nin planını bozdu. Türkiye adına görüşmelere İsmet Paşa katıldı.
Yapılan uzun ve çetin görüşmeler sonunda 24 Temmuz 1923’te Lozan Barış Antlaşması imzalandı.

Buna göre;
a. Türk – Yunan sınırı Meriç nehri olacak. Yalnız Yunanistan Karağaç’ı savaş tazminatı olarak Türkiye’ye verecek. Gökçeada ve Bozcaada dışındaki ege adaları Yunanistan’da kalacak.
b. Irak sınırı İngiltere ile Türkiye arasında yapılacak görüşmeler sonunda belirlenecek. Güney sınırı Ankara, doğu sınırı ise Kars Antlaşması’nda belirlenen şekilde olacak.
c. Boğazlar bütün ticaret gemilerine açık olacak, yönetimi için Türkiye’nin başkanlığında uluslar arası bir kurul oluşturulacak. Boğazlar silahlandırılmayacak.
d. Kapitülasyonlar kaldırılacak.
e. Azınlıklar Türk vatandaşı sayılacak. İstanbul dışındaki Türkiye Rumları ile Batı Trakya dışındaki Yunanistan Türkleri yer değiştirecek. Patrikhane İstanbul’da kalacak.
f. Osmanlı borçları, ayrılan devletlerle Türkiye arasında paylaşılarak ödenecek.

Lozan Barış Antlaşması ile;

•  Yeni Türk devletini bütün dünya devletleri tanıdı. Sevr Antlaşması geçersiz hale geldi.
•  Ekonomik gelişmemizi engelleyen kapitülasyonlar kaldırıldı. Azınlık sorunu çözüldü. Osmanlı borçları sorunu çözüldü.
•  Antlaşmadan sonra İtilaf Devletleri askerleri İstanbul’u boşalttı. Böylece geldikleri gibi gittiler.

Bütün bunlara rağmen Irak sınırı belirlenemedi. Boğazlarla ilgili maddeler Türkiye’nin egemenlik haklarını kısıtladı.