Türk sanat müziğinde kullanılan çalgılar nelerdir?

Sizden gelen soru:

* Türk sanat müziğinde kullanılan çalgılar nelerdir? *

Cevap:

Türk sanat müziği enstrümanları

Türk müzik türünün bir parçası olan Türk sanat müziği yada Klasik Türk müziğinde bir çok enstrüman kullanılır. Bu çalgılar arasında kullanılan başlıcaları ise; Ud, kanun, keman, ney, tanbur, lavta, klasik kemençe, rebab, santur, kudüm, def ve zildir.

Osmanlı klâsik ve halk mûsikîsinde kullanılan bütün telli/saplı çalgıların atası olan Kopuz’un ömrü 18’inci yüzyıla kadar devam edebilmiş, 10’uncu ila 16’ncı yüzyıllar arası çok revaçta olan ud yerini, l9’uncu yüzyılın sonunda yeniden almak üzere, 17’nci yüzyıldan itibaren tanbura bırakmış, tarihi Türk harpı çeng’le, Türk pan flütü miskal 19’uncu yüzyılda, santur ise 20’nci yüzyılda artık kullanılmaz olmuşlardır.

Önce viola d’amore şeklinde sinekemanı adı ile Batıdan gelen keman, daha sonra viyola, viyolonsel ve kontrbas ile, önceleri köçekçe ve tavşanca adı verilen saray rakslarının eşlik sazı olan kemençe ve lavta 20’nci yüzyılda klasik mûsikîye de girmiş; kaşıkla zilli maşanın halk oyunlarında yaşamasına mukabil, çalpara da denen çengi çubuğu, köçekçe ve tavşancalarla birlikte tarihe karışmıştır.

Mûsikî aletleri bilimi demek olan “Organoloji”de çalgılar, hangi müzik söz konusu olursa olsun, bu sanatın insanla birlikte doğuşundan bu yana geçirdiği merhaleler gözönüne alınarak, vurmalı çalgılar, nefesli çalgılar ve telli çalgılar sırası içinde incelenmektedir.

Türk sanat müziği çalgıları

Sınıflandırma yaparsak :

1-Telli Çalgılar

a) Mızrapla çalınanlar
b) Parmakla çalınanlar
– Bağlama
– Tar

2-Yaylı Çalgılar

– Kabak Kemane
– Karadeniz Kemençesi

3- Nefesli Çalgılar

– Zurna
– Kaval
– Çığırtma
– Mey
– Tulum
– Sipsi
– Çifte

4-Vurmalı Çalgılar

– Davul
– Nağara
– Tef
– Kaşık

1 – Telli çalgılar

Bağlama

Bağlama, Asya kökenli Kopuz’un Anadolu’daki devamıdır. Kopuz, Türk müzik kültüründe yer alan uzun saplı ve mızrapla çalınan çalgıların atasıdır. Bağlama adı ise tahmini olarak 17. yy sonlarında kullanılmaya başlanmıştır

Tar

Tezeneli bir çalgı olan Tar, göğüste tutularak çalınmaktadır. Azerbaycan, Özbekistan, İran, Gürcistan ve Türkistan’ın bazı bölgeleri ile Türkiye’de Kuzeydoğu Anadolu bölgesinde yaygın olarak kullanılan bir çalgıdır.

2-Yaylı Çalgılar

Kabak kemane

Kabak Kemane Türkiye’de özellikle Batı Anadolu’da (Ege Bölgesi’nde) yaygın olarak kullanılan bir sazdır. Kabak, Kabak Kemane, Rebap (Güneydoğu Anadolu’da Rübaba, Hatay yöresinde Hegit) ve Iklığ gibi adlar ile bilinmektedir.

Kemençe

Yaylı bir halk sazıdır. Yurdumuzda özellikle Karadeniz bölgesinde yaygın olduğu için “Karadeniz Kemençesi” olarak ta bilinmektedir.

3- Nefesli çalgılar

Zurna:

Üflemeli bir Türk Halk çalgısıdır Sesinin gürlüğü nedeniyle daha çok açık alanlarda; köy düğünlerinde, asker uğurlamada, spor faaliyetlerinde, halk oyunlarında ve benzeri törenlerde çalınmıştır Osmanlı döneminde mehter takımının birincil melodi çalgısı olmuştur Orta oyununda da kullanıldığı bilinmektedir Daha çok davul eşlikli çalınmaktadır Entenasyonun sağlanmasındaki güçlük ve ses hacminin çokluğu nedeniyle çalgı topluluklarında kullanılmaktadır Ancak son yıllarda bazı halk müziği çalgı topluluklarında kullanıldığı görülmektedir.

Kaval :

Üflemeli bir Türk Halk çalgısıdır Halk arasında çoban çalgısı olarak bilinir Değişik yörelerde Guval, Kuval adlarıyla da bilinmektedir Çobanın kaval ile koyun sürüsünü yönlendirdiği inanışının halk arasında yaygın olduğu bilinmektedir Kaval kelimesinin içi boş anlamına gelen ‘Kav’ kökünden türediği sanılmaktadır.

Ney

Genellikle Erzurum, Kars, Gümüşhane, Bayburt, Van ve Erzincan yörelerinde yaygın olarak kullanılan bir çalgıdır. Balaban diye de adlandırılan bu çalgı Ortaasya kökenlidir.

Sipsi

Ege bölgesinde ve Teke yöresinde kullanılan çalgılardandır. Gövde kısmı 20cm kadardır. Sipsi’nin boyu ve biçimi yapan ustaya göre değişmektedir.

Çığırtma

Üflemeli Türk Halk çalgısıdır.Çığırtma, kartalın kanat kemiğinden yapılır.Daha çok çobanlar tarafından kullanıldığı bilinen bu çalgı, günümüzde unutulmaya yüz tutmuş çalgılardandır.Altısı üstte birisi altta olmak üzere toplam yedi tane melodi perdesi vardır.Boyu yaklaşık 15-30 cm kadardır.

4 – Vurmalı çalgılar

Davul

Türk vurmalı çalgılarının sembolü olarak kabul edilmektedir. Tokmak ana ritmi, çubuk ise detayları çalmaktadır. Genellikle küçük davul, orta davul, büyük davul ve koltuk davulu gibi mahalli boyları ve adları bulunmaktadır.

Dümbelek

Anadolu’nun birçok yöresinde çalınmaktadır. Bu günkü darbukanın çömlekten (topraktan) yapılmış şeklidir. Yörelere göre deblek, dümbek ve dümbelek gibi adlar almaktadır.

Tef 

Vurmalı bir Türk Halk çalgısıdır. Hemen hemen her yörede mevcuttur. Yaklaşık 20-40cm çapında, bir kasnak ve tek yüzüne gerilmiş ince bir deriden ibarettir. Kasnak üzerine açılan yarıklara 3-5 çift ince pirinçten yapılmış ziller geçirilerek çalgının ritminin zenginleşmesi sağlanmaktadır. Bazı yörelerde sade olanları da bulunmaktadır.Daha çok kadın eğlencelerinde kullanılmaktadır.

Nağara

Orta Asya’da Kös-Tavıl olarak ortaya çıkmıştır. Çağlar boyunca bazı değişikliklere uğrayarak, bugünkü şeklini almıştır Kös, daha iri kasnaklı, muhtemelen sığır derisinden yapılır Bazen oyma kasnağa urganlarla gerilir, bazen de yaş iken eğilen ağaçlardan yapılan kasnaklara gerilirdi Boyuna asılarak çalınır. Anadolu’da yaygın olan Asma davul, Kösün gelişmiş ve değişmiş şeklidir, denilebilir.

Kaşık 

Vurmalı bir Türk Halk Çalgısıdır.

Özellikle şimşir ağacından yapılanı makbuldür. Sap kısımları parmaklar arasına alınır, oval kısımları ise sırta gelecek şekilde avuç içine alınarak çalınmaktadır. Bunun dışında farklı tutuş biçimleri de vardır. Bursa çevresinde sapın sonunda oyma tekniği ile hareketli parçacıklar oluşturulmuş ve buna tongurdaklı kaşık adı verilmiştir. Anadolu’da eskiden beri kullanılan ve ağaçtan yapılan çorba kaşıkları aynı zamanda çalgı olarak ta kullanılmaktadır. Türkiye’nin özellikle Silifke ve Konya yöresi halk oyunlarında yaygın olarak kullanılmaktadır.

Kaşık

Anadolu’da eskiden beri kullanılan ve ağaçtan yapılan çorba kaşıkları aynı zamanda çalgı olarak ta kullanılmaktadır. Türkiye’nin özellikle Silifke ve Konya yöresi halk oyunlarında yaygın olarak kullanılmaktadır.

Zilli maşa

Maşa biçiminde iki ana kolun uçlarına yerleştirilen karşılıklı zillerden ibarettir. Kollar kapandıkça ziller üst üste gelerek ses çıkarmaktadır.