Sizden gelen soru:
* Yer tamlayıcı nedir? *
Cevap:
Yer tamlayıcı nedir, Yer tamlayıcı nelerdir, Yer tamlayıcı nasıl bulunur, Yer tamlayıcı örnekleri nelerdir, Yer tamlayıcı soruları nelerdir gibi bilgileri sizinle paylaşıyoruz.
Yer Tamlayıcı Nedir?
İşin, hareketin veya oluşun yapıldığı, edildiği yeri veya hareketin yönünü ifade eden isim türü kelimelerdir. Bulunma, ayrılma veya yönelme hali eklerinden birini alarak kullanılırlar. Cümlede yer tamlayıcısını bulmak içinyükleme nerede, nereden veya nereye soruları sorulur, cevap veren kelime cümlede yer tamlayıcısıdır. Kaynaklarda buna dolaylı tümleç de denir. Bulunma hali hareketin nerde yapıldığını, ayrılma hali hareketin nerden doğduğunu, yönelme hali ise hareketin nereye yöneldiğini gösterir.
Yer tamlayıcısı, her zaman, mekan veya yön ifadesi taşımayabilir. Bunlarla birlikte “zaman, müddet, sür’at, tarz, miktar, derece, durum, hal, hedef, sebep, bedel, leh, aleyh, karşılaştırma, verme, bildirme, kuvvetlendirme, gaye, tercih, vasıf, şekil, devamlılık, iş, vasıta, aitlik, çıkma, terkip, ölçü, değer, görüş, nokta, nazar v.s. gibi belirtme, bulunma ve ayrılma hâllerinin taşıdığı çeşitli ifadeler biçiminde görülür.”
Yüklemin yöneldiği, bulunduğu, çıktığı yeri gösteren öğedir. Yükleme sorulan “-e”, “-de” ve “-den” hal eklerini alan sorulara aynı ekleri alarak cevap veren sözcük ya da söz öbekleri dolaylı tümleç görevinde bulunur. Soruların ve cevapların aynı ekleri alması zorunluluğu bunun diğer öğelerle karışmasına engel olur. Bunu örneklerle açıklayalım.
“Elindeki kitap ve defterleri bana verdi.” cümlesinde altı çizili öğeyi bulabilmek için yükleme “kime” sorusunu soruyoruz. Soru da cevap da aynı eki almış. Öyleyse “bana” sözü dolaylı tümleçtir.
“Sizinle ancak yaza görüşürüz.” cümlesinde altı çizili sözcük de “-e” hal ekini almıştır. Ancak bu öğeyi bulmak için yükleme “ne zaman” sorusunu soruyoruz. Görüldüğü gibi soru hal eki almadan soruluyor. Öyleyse bu, “-e” hal eki almış olmasına rağmen dolaylı tümleç değildir.
Konuşucunun isteğine veya konunun genişliğine bağlı olarak bir cümlede bir tane yer tamlayıcısı kullanılabileceği gibi bazen birden fazla da kullanılabilir. Normal olarak bir cümlede bir fiil varsa, bir yer tamlayıcısı olması gerekir. Eğer cümlede birden fazla yer tamlayıcısı varsa, bu durumda, bu kelimelerin hepsi tek bir öge olarak değerlendirilmelidir.
“Hasan eve gitti.”, “Hasan evden okula koştu.”, “Hasan evden dışarı çıktı.”, “Elden ele dolaştırıldı.”, “Ankara ‘dan İstanbul ‘a gittiler.”
Yer Tamlayıcı Örnekleri
Dolaylı tümleci bulmak için yükleme “kime,neye,nereye”; “kimde, neyde,nerede”; “kimden,neyden,nereden” sorularından uygun olanı sorulur:
Güneş girmeyen eve doktor girer.
İşten çıkmış, yorgun argın servise yürüyordu.
“Eyvah! Beş on kâfirin imanına kandık;
Bir uykuya daldık ki cehennemde uyandık.”
(Mehmet Akif)
“Düz ovadan sarpa çekme yolunu
Ver mektebe okutsunlar oğlunu
Doğru at adımın sakın kolunu
Zehirli akrebe yılana ne den.” (den: dersin)
(Âşık Veysel)
“Ormanda büyüyen adam azgını
Çarşıda, pazarda seyran beğenmez.”
(Seyrani)
Mektuplarım şu eski sandıkta küflenmiş.
Çarşının orta yerinde öylece kalakalmıştık hepimiz.
Şu an kalbimden seni geçiriyordum ben de.
Akacak kan damarda durmaz.
İşten artmaz, dişten artar.
Dağ başından duman eksik olmazmış.
* Yaklaşma, bulunma ve ayrılma durum ekini alan zaman, durum ve miktar zarflarının dolaylı tümleç değil, zarf tümleci olduğu unutulmamalıdır:
“Sabahtan uğradım ben bir güzele.” (ne zaman uğramış)
(Karacaoğlan)
Perdeler birbiri ardınca birden kapandı. (nasıl kapandı)
Sahilde tek başına dolaşıyordu. (nasıl dolaşıyordu)
Eylülde gel. (ne zaman gelsin)