Sizden gelen soru:
* Yıldız ne kadar büyük? *
Cevap:
En Büyük Yıldız
Güneş’in çapı 1.4 milyon kilometredir. Bu sayı ölçeklendirme konusunda fikir edinmek için oldukça büyük. Astronomlar, Güneş’ten büyük veya küçük yıldızları karşılaştırmak amacıyla “Güneş yarıçapı” ve “Güneş kütlesi” terimlerini kullanıyorlar. Güneş’in yarıçapı 690.000 km ve kütlesi 2 x 10 üzeri 30 kilogramdır. Yani 2.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000 kg!
Galaksimizdeki büyük yıldızlardan biri 7.500 ışık yılı uzaklıktaki Eta Carinae yıldızıdır ve yaklaşık 100 Güneş kütlesine sahiptir. Güneş’ten dört milyon kez daha parlaktır. Güneş rüzgarlarıyla beraber, yıldızlar, zaman içinde kütle kaybına uğrarlar. Bu kayıp Eta Carinae için oldukça fazla. Öyleki, her yıl, 500 Dünya kütlesi kadar madde kaybına uğruyor. Madde atımının bu kadar fazla olması nedeniyle, astronomlar için, yıldız rüzgarlarının nereden başladığını ve nerede bittiğini tespit etmek oldukça güçtür. Ama şu an için Eta Carinae’nın yarıçapının Güneş’in 400 katı olduğunu söyleyebiliriz.
Ama bu hiç birşey! Bilinen en büyük yıldız VY Canis Majoris, kırmızı süper dev bir yıldız. Canis Major (Büyük Köpek) takım yıldızında ve Dünya’dan yaklaşık 5.000 ışık yılı uzaklıkta bulunuyor. Minnesota Üniversitesi’nden Prof. Roberta Humphreys’in yakın zamanda yaptığı çalışmalar sonucunda yıldızın, Güneş’ten 2100 kez daha büyük olduğunu söyleyebiliyoruz. Böyle büyüklükteki bir yıldız, Güneş’in olduğu yerde olsaydı, sınırları Satürn’ün yörüngesini geçiyor olacaktı.
Bu noktada, VY Canis Majoris’in büyüklüğü konusunda bütün astronomların aynı fikirde olmadığını söyleyelim. Bazı astronomlar yıldızın Güneş’ten 600 kat daha büyük olduğunu söylüyorlar. Bu da yıldızın, Mars’ın yörüngesine kadar uzanacağı anlamına geliyor.
Orjinal sorumuzun dışına çıkabilir ama gerçekten bu yıldız evrendeki en büyük yıldız mı? Açıkcası, en büyük yıldızı bulmak imkansız. Evren gerçekten çok büyük bir yer ve her köşesine dikkatlice bakmak, araştırmak oldukça zor.
Büyük yıldız peşinde koşanlar için teorisyenlerden ufak bir ipucu: Yıldızların sıcaklıkları. En büyük yıldızlar aynı zamanda en soğuk yıldızlardır. En büyük yıldız soğuk bir süperdev olacaktır. Örneğin VY Canis Majoris’in hesaplanan sıcaklığı 3500 Kelvin’dir. Gerçekten büyük yıldızlar soğuktur. 3000 Kelvin sıcaklığa sahip bir süperdev, Güneş’ten 2600 kez büyük olacaktır.
Son olarak, burada söz konusu alan çeşitli nesnelerin boyutunu gösterir kısa animasyonu izleyebilirsiniz. Animasyon bizim küçük gezegenimizle başlıyor ve VV Cephei A ile bitiyor. Sanırım VY Canis Majoris ile ilgili son bilgiler animasyonun hazırlandığı sırada henüz yayınlanmamıştı.
Bilinen En Büyük Yıldızlar
| Yıldızın Adı | Güneş Çapı (Güneş’in Çapı= 1) | |
|---|---|---|
| VY Canis Majoris | 2100 | |
| VV Cephei | 1900 | |
| KY Cygni | 1500 | |
| KW Sagitarii | 1400 | |
| V354 Cephei | 1300 | |
| Mu Cephei (Herschel’s “Garnet Star”) | 1200 | |
| La Superba (Y Canum Venaticorum) | 1100 | |
| S Doradus | 1000 | |
| V509 Cassiopeiae | 910 | |
| R Doradus | 830 | |
| Betelgeuse (Alpha Orionis) | 820 | |
| V838 Monocerotis | 800 | |
| V382 Carinae | 747 | |
| Rho Cassiopeiae | 738 | |
| Mira A (Omicron Ceti) | 700 | |
| Antares (Alpha Scorpii) | 530 | |
| Y1 Aurigae | 511 | |
| Delta Canis Majoris(Wezen) | 482 | |
| J Cassiopeiae | 460 | |
| Eta Carinae | 400 | |
| Aldebaran (Alpha Tauri) | 350 | |
| The Pistol Star | 340 | |
| Chi Cygni | 300 | |
| Epsilon Aurigae B | 295 | |
| LBV 1806-20 | 200 | |
| Epsilon Aurigae A | 175 | |
| Zeta Aurigae | 150 | |
| Epsilon Pegasi (Enif) | 150 | |
| Deneb (Alpha Cygni) | 145 | |
| Gamma Crucis(Gacrux) | 113 | |
| Beta Cygni A1 | 109 | |
| Epsilon Aurigae | 100 | |
| Alpha Herculis (Ras Algethi) | 85 | |
| Gamma Andromedae | 83 | |
| Alpha Leporis (Arneb) | 77 | |
| Rigel (Beta Orionis) | 70 | |
| Epsilon Carinae | 70 | |
| R Coronae Borealis | 65 | |
| Canopus (Alpha Carinae) | 65 | |
| Delta Orionis(Mintaka) | 60 | |
| Zeta Orionis (Alnitak) | 60 | |
| Alpha Persei (Mirfak) | 60 | |
| Zeta Geminorum(Mekbuda) | 60 | |
| Eta Aquilae | 60 | |
| Beta Ursae Minoris(Kochab) | 50 | |
| Gamma Draconis(Eltanin) | 50 | |
Yıldızlar Hakkında Bilgi
Yıldız, ağırlıklı olarak hidrojen ve helyumdan oluşan, yoğun ve karanlık uzayda ışık saçan gökyüzünde bir nokta olarak görünen plazma küresi. Bir araya toplanan yıldızların oluşturduğu gökadalar gözlemlenebilir evrenin hâkimidir. Dünya’dan çıplak gözle görülebilen yaklaşık 6 bin dolayında yıldız vardır ve Dünya’ya en yakın yıldız, aynı zamanda Dünya üzerindeki yaşamın kaynağı da olan Güneş’tir.
Gün ışığı dâhil olmak üzere Dünya üzerindeki enerjinin çoğunun kaynağı Güneş’tir. Diğer yıldızlar, Güneş’in ışığı altında kalmadıkları zaman yani geceleri gökyüzünde görünürler. Yıldızların parlamasının nedeni çekirdeklerinde meydana gelençekirdek kaynaşması (füzyon) tepkimelerinde açığa çıkan enerjinin yıldızın içinden geçtikten sonra dış uzaya ışınım(radyasyon) ile yayılmasıdır.
Gökbilimciler bir yıldızın tayfını, parlaklığını ve uzaydaki hareketini gözlemleyerek o yıldızın kütlesi, yaşı, kimyasal bileşimi ve bunun gibi birçok özelliğini belirleyebilirler. Bir yıldızın toplam kütlesi, yıldızın gelişiminin ve sonunun ana belirleyicisidir. Bir yıldızın gelişim süreci içinde bulunduğu aşamaya göre çapı, dönüşü, hareketi ve sıcaklığı belirlenir. Sıcaklık ve parlaklık durumuna göre işaretlendikleri Hertzsprung-Russell diyagramı (H-R diyagramı), yıldızların güncel yaşını ve gelişim, sürecindeki aşamasını belirlemek için kullanılır.
Yıldız gelişiminin ilk halkası, hidrojen, bir miktar helyum ve çok az miktarda daha ağır öğelerden oluşan ve içe doğru çökmeye başlayan bir madde bulutudur. Yıldız çekirdeği yeteri kadar yoğunlaştıktan sonra içinde bulunan hidrojenin bir kısmı sürekli olarak çekirdek kaynaşması tepkimesiyle helyuma çevrilir. Yıldızın geri kalan kısmı, açığa çıkan erkeyi, ışınımve ısıyayım (konveksiyon) birleşimiyle çekirdekten uzağa taşır. Bu süreçler yıldızın kendi içine doğru çökmesini engeller ve erke, yıldız yüzeyinde bir yıldız rüzgârı yaratarak dış uzaya doğru ışınım yoluyla yayılır.
Çekirdekteki hidrojen yakıtı bittikten sonra, en azından Güneş’in kütlesinin beşte ikisi kadar bir kütleye sahip olan yıldız genişleyerek, daha ağır olan öğeler çekirdekte ya da çekirdeğin etrafında kabuk hâlinde kaynaşarak kırmızı dev hâline gelir. Daha sonra maddenin bir kısmı yıldızlararası ortama salınarak, ağır öğelerin daha yoğun olacağı yeni bir yıldız nesli yaratacak şekle dönüşür.
İki ya da daha fazla yıldızdan oluşan sistemlerde birbirine kütleçekim gücüyle bağlanmış ve genellikle birbirinin çevresinde düzenli yörüngelerde dönen yıldızlar bulunur. Birbirine çok yakın bir yörünge izleyen yıldızların kütleçekimgücü ile etkileşimlerinin evrimsel gelişimlerinde önemli etkisi vardır.