- Ağız: Belirli bir coğrafi bölge veya topluluk içinde kullanılan dilin özgün varyantıdır. Ağızlar, genellikle telaffuz farkları, kelime kullanımı ve dilbilgisel özellikler açısından standart dilden farklıdır.
Örnek cümle: “Ankara ağzında ‘ne yapıyorsun’ yerine ‘napıyorsun’ şeklinde söylerler.”
- Şive: Şive, belirli bir coğrafi bölgeye veya topluluğa özgü olan konuşma tarzını ifade eder. Şive, hem kelime seçimi hem de telaffuz farklarına dayalıdır.
Örnek cümle: “Trabzon şivesinde ‘gitmek’ kelimesi ‘gitmek’ yerine ‘gidelek’ şeklinde söylenir.”
- Lehçe: Lehçe, belirli bir dilin farklı bir versiyonudur. Bu farklılık genellikle coğrafi bölgelere veya etnik gruplara özgüdür. Lehçeler, standart dilin bazı dilbilgisel, sözcük bilgisi ve telaffuz özelliklerinden farklılık gösterebilir.
Örnek cümle: “Almanca’nın İsviçre Lehçesi, Almanya’daki standart Almanca’dan bazı dilbilgisel farklılıklar içerir.”
- Argo: Argo, belirli bir toplum veya altkültür içinde özel bir dil veya terimler kullanma pratiğini ifade eder. Argoda kullanılan kelimeler genellikle gayri resmi, sokak dili veya tabu terimler içerir.
Örnek cümle: Program boyunca ön sırada oturan adamı dikizliyordu.
- Jargon: Jargon, belirli bir meslek veya topluluk içinde özgü olan terimler, ifadeler veya dil kullanımıdır. Bu terimler, sadece belirli bir uzmanlık alanındaki kişiler tarafından anlaşılır ve kullanılır.
Örnek cümle: “Hukukçular arasında kullanılan jargon, hukuki terimler ve ifadeleri içerir ve genel halk tarafından anlaşılmayabilir.”
Ağız: Bir dilin belirli bir coğrafi bölge veya yerleşim birimi içindeki farklılaşmış konuşma biçimidir. Örneğin, Kayseri ağzı, Erzurum ağzı veya Trakya ağzı gibi.
Örnek cümle: Beni bak gıı, n’apıp durun? (Bana bak kız, ne yapıyorsun?) (Ege ağzı)
Şive: Bir dilin tarihî gelişimi içinde belirli nedenlerle farklılaşmış olan kollarıdır. Bu farklılaşma, genellikle tarihsel, siyasi, sosyal veya kültürel faktörlerden kaynaklanır. Örneğin, Azeri Türkçesi, Özbek Türkçesi veya Türkmen Türkçesi gibi.
Örnek cümle: Neçe yaşın var? (Kaç yaşındasın?) (Azeri şivesi)
Lehçe: Bir dilin tarihî gelişimi içinde yazılı kaynaklarla izlenemeyen dönemlerde farklılaşmış kollarıdır. Lehçeler, genellikle ses, şekil ve kelime farklılıkları açısından belirgin bir fark gösterir ve anlaşmayı güçleştirebilir. Örneğin, Türk dilinin Çuvaş lehçesi veya Yakut lehçesi gibi.
Örnek cümle: En ubayın hanna üöreneriy? (Senin ağabeyin nerede okuyor?) (Yakut lehçesi)
Argo: Ortak dilin dışında, belirli toplulukların kullanmış olduğu farklı bir dil veya özel kelime dağarcığıdır. Argo, sıklıkla belirli bir topluluğun anlaşma biçimini değiştirmek veya gizli bir iletişim kurmak amacıyla oluşturulur. Örneğin, argoda ortak dildeki kelimelere özel anlamlar verilir veya bazı kelimelerde değişiklik yapılır.
Örnek cümle: Adam afili, etrafa caka satıyor. (Adam havalı, herkese hava atıyor.)
Jargon: Aynı meslek veya topluluktaki insanların özel bir dil veya söz dağarcığı kullanarak iletişim kurduğu özel bir dil veya söz dağarcığıdır. Örneğin, tıp jargonu içindeki “eks olmak” gibi ifadeler.
Örnek cümle: “Hasta dün gece eks oldu.” cümlesindeki “eks olmak” ifadesi bir tıp jargonudur.