Ölçü (Vezin) Nedir?
Ölçü (veya vezin), bir şiirin dizedeki hecelerin sayısı, sıralanışı ve vurguları gibi ritmik düzenini ifade eder. Türk şiir geleneğinde genellikle üç farklı ölçü türü kullanılır: Hece ölçüsü, aruz ölçüsü ve serbest ölçü.

1. Hece Ölçüsü Nedir? Hece ölçüsü, Türk şiirinde yaygın olarak kullanılan bir ölçü türüdür. Dizelerdeki hece sayılarının eşitliğine dayanan ölçüdür. Bu ölçüde dizedeki hece sayısı belirli bir düzende sıralanır. Örneğin, “8’li hece ölçüsü”nde her dizede 8 hece bulunur (8’li hece = sekizli). İslamiyet Etkisindeki Dönem’de halk şiirinde hece ölçüsünün genellikle 7’li, 8’li ve 11’li kalıpları kullanılmıştır. Millî Edebiyat Dönemi’nde ve Cumhuriyet Dönemi’nde pek çok şair hece ölçüsünün farklı kalıplarıyla şiirler yazmıştır.

   Gelse de en acı sözler dilime,
   Uçacak sanırdım birkaç kelime…
   Bir alev halinde düştün elime,
   Hani ey gözyaşım, akmayacaktın?
   Orhan Seyfi Orhon

   Yukarıdaki dörtlüğün her dizesi 11 heceden oluşmaktadır. Bu şiir 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.

   Durak: Hece ölçüsüyle yazılmış şiirlerde ölçü kalıpları içindeki durma yerleridir. Dizelerdeki duraklarda ahenk gereği kısa bir süre durulur. Duraklara dikkat edilmeksizin okunan şiir, beklenen etkiyi uyandırmaz. Her şiirin duraklı olması gibi bir zorunluluk yoktur. Durak; şiir okunurken belirlenir, ahenk gereği durulan yerler ayrılır, kelimeler bölünmez.

   Şiirler ölçüye göre genellikle şu şekilde duraklara ayrılır:
   4+3 (7’li), 4+4 (8’li), 5+3 (8’li); 4+4+3 (11’li), 6+5 (11’li); 7+7 (14’lü).

2. Aruz Ölçüsü Nedir?
    Aruz ölçüsü, Divan edebiyatında sıkça kullanılan bir ölçü türüdür. Dizelerdeki hecelerin açık (kısa) ve kapalı (uzun) oluşlarına dayanan ölçü türüdür. Ünlü ile biten heceler, açık olup (•) ile gösterilir. Ünsüzle veya uzun ünlüyle biten heceler ise kapalı olup (—) ile gösterilir. Son hece daima kapalı kabul edilir.

   Aruz ölçüsünde hece sayısı değil, hecelerin vurgu düzeni esastır. Her dizede belirli bir vurgu sayısı ve düzeni bulunur. Aruz ölçüsü, Türkçe kelimelerin Arapça ve Farsça kelimelerle bir arada kullanılmasını sağlar.

   Aruz ölçüsü, Arap edebiyatında doğmuş; oradan İran edebiyatına, İran edebiyatından da Türk edebiyatına geçmiştir. Divan, Servetifünun ve Fecriati şiirinde aruz ölçüsü kullanılmıştır. Tanzimat şiirinde ağırlıklı olarak kullanılan aruz, Cumhuriyet Dönemi’nde çok az sayıda örnekte karşımıza çıkmaktadır.

   Örnek
   Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik
   Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik
   — — • / • — — • / • — — • / • — —
   mef’ûlü / mefâîlü / mefâîlü / feûlün

3. Serbest Ölçü Nedir?
   Serbest ölçüde ise dize sayısı veya hece sayısı gibi sıkı kurallar bulunmaz. Şair, serbest ölçüde özgürce ifade edebilir ve ritmi kendi tercihlerine göre oluşturabilir. Bu ölçü türü, modern şiirde yaygın olarak kullanılır ve şaire daha fazla özgürlük tanır. Serbest ölçünün kullanıldığı şiirlerde ahenk; vurgu, tonlama, aliterasyon ve asonans gibi unsurlarla sağlanır.

   Örnek
   Yaşamak şakaya gelmez,
   büyük bir ciddiyetle yaşayacaksın
   bir sincap gibi meselâ,
   yani, yaşamanın dışında ve ötesinde hiçbir şey beklemeden,
   yani, bütün işin gücün yaşamak olacak.
   (…)

 
Her ölçü türü, farklı bir şiirsel etki yaratır ve şairin tercihlerine ve şiirin temasına uygun olarak seçilir. Hece ölçüsü, geleneksel Türk şiirinin önemli bir parçasıdır, aruz ölçüsü Divan edebiyatı geleneğine aittir ve serbest ölçü, modern Türk şiirinde kullanılmaktadır.